Zastanówmy się nad wybuchami złości, nader często występującymi u małych dzieci uczących się kontrolować swoje emocje i frustracje. Naukowcy odkryli, że ponad 80% przedszkolaków w wieku 3 – 5 lat ma przynajmniej jeden wybuch złości miesięcznie, lecz mniej niż 10% małych dzieci doświadcza go codziennie (Wakschlag i in., 2012).

Na podstawie kwestionariusza przeznaczonego dla rodziców, zwanego Wielowymiarową Oceną Szkodliwych Zachowań Dzieci w Wieku Przedszkolnym (Multidimensional Assessment of Preschol Disruptive Behavior – MAP-BP), służącemu określeniu częstotliwości, jakości i nasilenia wielu zachowań typu wybuchy złości, a także umiejętności radzenia sobie ze złością, wykazano, że:

  • 61% dzieci w wieku przedszkolnym wpadało w złość, gdy były sfrustrowane, rozgniewane lub zdenerwowane.
  • 58% wpadało w złość podczas codziennych czynności, na przykład gdy przychodziła pora spania, jedzenia lub ubierania się.
  • Chociaż 56% dzieci wpadało w złość w obecności rodziców, tylko 36% doświadczało wybuchów złości w obecności osoby dorosłej, takiej jak nauczyciel lub niania.
  • 28% rozbijało lub niszczyło przedmioty, a 24% kogoś uderzało, biło lub kopało.
  • Rodzice nie potrafili dopatrzeć się przyczyny wybuchów w przypadku 26% dzieci.

Wiemy, że im dłuższe i częstsze są wybuchy złości, tym większe jest prawdopodobieństwo, że nie są to typowe zachowania dla tego okresu rozwojowego i dzieje się coś poważniejszego, zwłaszcza w przypadku starszych dzieci. Istotne jest odróżnienie wybuchu złości wynikłego z czynników emocjonalnych, na przykład gdy dziecko nie dostanie tego, czego chce, od całkowitej utraty kontroli spowodowanej nadstymulacją, podczas której nie zostają spełnione neurobiologiczne potrzeby dziecka. Obserwowane zachowania mogą być identyczne, lecz zupełnie inna może być ich przyczyna.

Całkowita utrata kontroli

  • Brak dostrojenia między stymulacją a zdolnością do przetwarzania sensorycznego.
  • Niezaspokojenie potrzeb sensorycznych.
  • Stymulacja sensoryczna jest niekomfortowa lub bolesna.
  • Nadmierne wymagania związane z zarządzaniem reakcjami na wrażenia sensoryczne.
  • Samouszkadzanie lub ranienie innych w wyniku silnej reakcji na stres („walka lub ucieczka”).

Wybuch złości o podłożu behawioralnym

  • Brak dostrojenia między sytuacją a czynnikami emocjonalnymi, w tym umiejętnościami poznawczymi i radzenia sobie.
  • Niezaspokojone potrzeby emocjonalne i żądania.
  • Niezaspokojona potrzeba skupienia na sobie uwagi.
  • Na ogół zadawanie sobie ran nie jest intencjonalne.

Dziecko odreagowuje w sklepie

Podłoże behawioralne: Isabelle chce nowa lalkę, ale mama odmawia zakupu. Dziewczynka zaczyna marudzić i – jeśli matka nie ustępuje – rzuca się na podłogę z płaczem i wrzaskiem. Ostatnim razem mama ustąpiła i kupiła Isabelle to, co córka chciała. Być może takie zachowanie znowu poskutkuje.

Podłoże sensoryczne: Sofia ma wrażliwy zarówno układ słuchu, jak i wzroku, a zatem wizyta w sklepie z zabawkami z hałaśliwa elektroniką, wieloma rozmawiającymi osobami i alejkami wypełnionymi kolorowymi zabawkami sprawia, że brzęczy jej w głowie, jest roztrzęsiona i wystraszona. Zauważa lalkę, która jej się podoba, i prosi mamę o jej zakup. Gdy mama odmawia, dziewczynka nie może tego znieść. Rzuca się na podłogę z płaczem i wrzaskiem. Zwyczajnie nie może sobie z sobą poradzić.

Dziecko odreagowuje podczas posiłku

Podłoże behawioralne: Justin bawi się klockami Lego. Nie jest zbyt głodny i nie smakuje mu kolacja. Zmuszony przez rodziców, zjada kilka kęsów i odchodzi od stołu, aby się pobawić. Zawsze może przegryźć coś później. Kiedy jego tata nalega, aby pozostał przy stole, nawet jeśli skończył jeść, podnosi talerz i rzuca nim na podłogę. Tata wysyła go do pokoju, żeby się uspokoił.

Podłoże sensoryczne: Jake ma słabe napięcie mięśniowe i niewielką umiejętność przetwarzania proprioceptywnego. Nie znosi siedzenia przy stole, ponieważ jego krzesło jest niewygodne i czasem z niego spada, wywołując śmiech siostry. Podczas jedzenia woli stać, a jeszcze bardziej w przerwie między kęsami biegać wokół sofy. Kiedy jego rozdrażnieni rodzice każą mu usiąść i nie wstawać, podnosi talerz i rzuca nim o podłogę. Tata wysyła go do pokoju (Biel, 2015).

źródło: L. Biel, INTEGRACJA SENSORYCZNA…, WUJ, Kraków 2015