Gdy „normalność” rani

W świecie, który nagradza produktywność, ignorując wewnętrzne cierpienie, coraz częściej pojawia się pytanie: czy to, co uznaliśmy za normalne, nie jest tak naprawdę głęboko nienormalne? Gabor Maté, wybitny kanadyjski lekarz i autor bestsellerów, w książce „Mit normalności. Trauma, choroba i zdrowienie w toksycznej kulturze” stawia odważną, ale konieczną diagnozę współczesnej cywilizacji: to nie jednostka jest chora — to system jest toksyczny.

„To, co uważamy za normalne w naszym społeczeństwie, jest w rzeczywistości głęboko patologiczne.”
— Gabor Maté

Co oznacza „normalność” – i dla kogo?

Słowo normalny brzmi jak gwarancja bezpieczeństwa. Kojarzy się z akceptacją, przewidywalnością, przynależnością. Ale Maté pokazuje, że koncepcja „normalności” została wykuta w ramach społecznych i kulturowych norm, które często nie mają nic wspólnego z dobrostanem psychicznym, emocjonalnym czy fizycznym człowieka.

W kulturze, która premiuje sukces, samokontrolę i niezależność, ludzie neuroatypowi — osoby w spektrum autyzmu, ADHD, z zaburzeniami lękowymi — są postrzegani jako „odstępstwo od normy”. Ale jak pisze Maté:

„To nie jednostka jest deficytowa. To środowisko, w którym przyszło jej funkcjonować, nie odpowiada na jej potrzeby.”

Trauma ukryta pod maską normalności

Jednym z najważniejszych przesłań książki jest to, że choroba, uzależnienie czy zaburzenie psychiczne nie są oznaką słabości, lecz często odpowiedzią organizmu na długotrwały stres, zaniedbanie emocjonalne lub tłumioną traumę. Maté wyjaśnia, że wiele z tego, co nazywamy zaburzeniem, to:

„…inteligentne przystosowanie organizmu do warunków, w których musiał przetrwać.”

W tym kontekście normalność jawi się jako wymuszony stan dostosowania do społecznych oczekiwań, które nie respektują indywidualnych granic, emocji i różnic.

Neuroatypowość jako inny sposób bycia, nie defekt

W duchu Gabora Maté, autyzm czy ADHD nie są zaburzeniami w klasycznym sensie, lecz odmiennymi trajektoriami rozwojowymi, które w odpowiednim środowisku mogą rozkwitać. Problemem nie jest dziecko z autyzmem — problemem jest system edukacyjny, który nie przewiduje dla niego miejsca.

„To nie dziecko potrzebuje terapii, lecz kultura potrzebuje zmiany.”
— Gabor Maté (parafraza)

To zdanie rezonuje szczególnie mocno z rodzicami, nauczycielami i terapeutami, którzy każdego dnia zmagają się z brakiem empatii systemowej wobec dzieci neuroatypowych.

Normalność jako przemoc systemowa

Maté nie owija w bawełnę: wymuszanie „normalności” to często subtelna forma przemocy psychicznej. Gdy dziecko z autyzmem jest uczone ukrywać swoje potrzeby sensoryczne, gdy osoba z depresją musi „wstać i działać”, gdy młodzi ludzie są oceniani przez pryzmat ocen i wydajności — tworzy się kultura tłumienia, a nie wspierania.

🔄 Zdrowienie przez prawdę, nie przystosowanie

Prawdziwe zdrowienie, według Maté, nie polega na tym, by wpasować się w toksyczny system, ale na tym, by odzyskać kontakt z własnymi emocjami, potrzebami, granicami. To oznacza również uznanie, że trauma nie jest epizodem z przeszłości, ale mechanizmem, który nadal kieruje naszymi reakcjami, zachowaniami i relacjami.

🌈 Co możemy zrobić?

Dla rodziców, nauczycieli i specjalistów to nie tylko książka — to wezwanie do zmiany. Zamiast pytać: jak naprawić dziecko?, lepiej zapytać: jak stworzyć środowisko, w którym dziecko może czuć się bezpieczne, widziane i rozumiane?

Normalność nie jest celem. Relacja, zrozumienie i empatia — tym powinno być zdrowie.

📚 Podsumowanie

Gabor Maté rozbraja iluzję normalności, ujawniając jej kulturowe korzenie i psychiczne koszty. Jego książka „Mit normalności” to nie tylko manifest terapeutyczny, ale i przewodnik po empatycznym świecie, w którym różnorodność nie wymaga terapii — wymaga zrozumienia.

❓Najczęściej zadawane pytania

Czym według Gabora Maté jest „normalność”?
To kulturowy konstrukt, który często ignoruje ludzkie potrzeby emocjonalne i wspiera tłumienie traumy.

Czy autyzm jest w „Micie normalności” uznany za chorobę?
Nie. Maté widzi autyzm jako odmienność rozwojową, która wymaga empatycznego środowiska, a nie „naprawy”.

Dlaczego koncepcja „normalności” jest szkodliwa?
Ponieważ marginalizuje osoby, które nie pasują do społecznych wzorców i ignoruje ich realne potrzeby.

Jakie jest główne przesłanie książki?
Że zdrowienie to proces odzyskiwania kontaktu z prawdą o sobie, a nie przystosowanie się do toksycznych wzorców.