Dla wielu dzieci ze spektrum autyzmu poranek to jeden z najtrudniejszych momentów w ciągu dnia. Pobudka, pośpiech, zmiany otoczenia, nowe bodźce – to wszystko może wywoływać silne napięcie emocjonalne, a w efekcie prowadzić do stresu, lęku, a nawet wybuchów złości. Dlatego tak ważne jest wprowadzenie porannych rytuałów, które pomogą dziecku z ASD rozpocząć dzień w bezpieczny, spokojny i przewidywalny sposób.

🧠 Dlaczego poranek jest wyzwaniem dla dziecka z autyzmem?

Dzieci z autyzmem są szczególnie wrażliwe na:

• nagłe zmiany,
• nadmiar bodźców,
• pośpiech i presję czasu,
• trudności z przejściem od jednej aktywności do drugiej,
• nowe lub nieoczekiwane sytuacje (np. inny plan dnia, deszcz, brak ulubionej bluzy).

Poranek często łączy wszystkie te czynniki – dlatego odpowiednio zaplanowany rytuał może działać regulująco i ochronnie na układ nerwowy dziecka.

✅ Czym jest poranny rytuał?

To stała sekwencja działań, która:

• rozpoczyna się zawsze w ten sam sposób,
• zawiera znane i przewidywalne czynności,
• pozwala dziecku stopniowo przejść od snu do gotowości do działania,
• daje czas i przestrzeń na spokojne przygotowanie do dnia.

Nie musi być długi – ważne, by był powtarzalny, prosty i dostosowany do możliwości dziecka.

🔄 Przykład porannego rytuału (dziecko w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym)

1. Pobudka z ulubioną muzyką – cicho, bez pośpiechu.
2. Krótka aktywność sensoryczna – np. przeciąganie się pod kocykiem, masaż dłoni, dotknięcie zimnej i ciepłej wody.
3. Ubieranie się według obrazkowego planu – dziecko może samodzielnie zaznaczać kolejne kroki.
4. Śniadanie zawsze o tej samej porze – z ograniczoną liczbą bodźców (np. bez telewizora).
5. Sprawdzenie planu dnia – np. na tablicy z piktogramami lub w zeszycie.
6. Rytuał pożegnania – np. zawsze ten sam gest, słowo lub rymowanka przy drzwiach.

🧩 Dostosowanie rytuału do dziecka z ASD

• 📅 Użyj wizualnego harmonogramu – obrazki, zdjęcia, piktogramy.
• 🕰️ Stosuj czasomierze wizualne (np. minutnik, klepsydra, aplikacja z paskiem czasu).
• 🧸 Uwzględnij ulubione przedmioty (np. misia, kocyk, sensoryczną piłeczkę).
• 🧘‍♂️ Zadbaj o element wyciszający – np. oddech z bańkami mydlanymi, słuchanie spokojnej melodii, patrzenie na świecę lub lampkę.
• 🙋‍♀️ Bądź obecny/a fizycznie i emocjonalnie – nie tylko kontroluj czas, ale też wspieraj relacją.

🚸 Czego unikać rano?

• ❌ pośpiechu i powtarzania „szybciej!”,
• ❌ głośnych bodźców (TV, dzwonki, krzyki),
• ❌ zbyt wielu opcji (np. pytanie: „co chcesz zjeść?” zamiast: „chcesz płatki czy kanapkę?”),
• ❌ nagłych zmian (jeśli są konieczne – zapowiadaj je wcześniej).

👪 Jak zaangażować rodzinę?

• Wspólnie stwórzcie plan dnia z dzieckiem – niech dziecko wybierze ikony lub rysunki.
• Rodzeństwo może mieć swój plan – to wzmacnia poczucie równości i przewidywalności.
• Rodzice stosują też swój poranny rytuał – dzieci uczą się przez obserwację.

📘 Co mówi nauka?

Badania (m.in. Evans et al., 2021, Journal of Autism and Developmental Disorders) pokazują, że dzieci z ASD, które mają stałą strukturę poranka, wykazują:

• mniejszy poziom lęku w ciągu dnia,
• wyższy poziom samoregulacji emocjonalnej,
• większą gotowość do nauki i kontaktów społecznych.

✨ Prosty plan do wdrożenia od jutra

Zaplanuj tylko 3 rzeczy rano:

1. 🧼 Mycie + ubranie
2. 🍽️ Śniadanie
3. 🎒 Sprawdzenie planu dnia + wyjście

To wystarczy, by dać dziecku poczucie: „Wiem, co się zaraz wydarzy” – a to klucz do spokoju. Poniżej przedstawiamy przykład porannego planu.

🧩 Mój Poranek – Plan dla dziecka z ASD

Ten prosty plan pomaga mi zacząć dzień spokojnie i bez stresu. Zaznaczam, co już zrobiłem/am, i czuję się gotowy/a do działania!

💬 Refleksja po poranku

• Co mi się dziś podobało?
  …………………………………………………………………………..
• Jak się dziś czuję?
  …………………………………………………………………………..
• Co zrobiłem/am samodzielnie?
  …………………………………………………………………………..

✅ Plan można dostosować: wpisać godziny, przykleić obrazki, dodać zdjęcia lub narysować czynności.
To idealny sposób na budowanie przewidywalności, samodzielności i pewności siebie u dzieci ze spektrum autyzmu.

Najczęściej zadawane pytania

Czy każdy poranek musi wyglądać tak samo?
Nie – ale strukturę warto zachować. Można np. mieć „poranny plan na poniedziałek” i „poranny plan weekendowy”.

A co, jeśli dziecko nie chce współpracować rano?
Zacznij od jednego elementu rytuału, np. plan obrazkowy. Powtarzaj go codziennie, cierpliwie, bez nacisku. Z czasem stanie się bezpiecznym punktem dnia.

Czy poranne rytuały sprawdzą się także u nastolatków z ASD?
Tak, tylko w innej formie – np. jako checklista na telefonie, ustalony zestaw zadań na tablicy magnetycznej, aplikacja z przypomnieniem. Rytuały są potrzebne niezależnie od wieku!