Rozbijanie mitów o autyzmie i wrażliwości emocjonalnej
Przez lata wokół zespołu Aspergera i autyzmu narosło wiele mitów – jednym z najbardziej krzywdzących jest ten, że osoby z zespołem Aspergera nie mają empatii. To uproszczenie, które nie tylko nie odpowiada rzeczywistości, ale także rani tych, którzy od dzieciństwa zmagają się z brakiem zrozumienia mimo ogromnej wrażliwości.
Ale czym tak naprawdę jest empatia? I czy naprawdę można ją mierzyć tą samą miarą u każdej osoby, niezależnie od neurotypowości?
🔍 Czym jest empatia – i dlaczego to niejednoznaczne?
Psychologia wyróżnia dwa główne rodzaje empatii:
- Empatia poznawcza – zdolność do zrozumienia perspektywy drugiej osoby, przewidywania jej myśli i intencji.
- Empatia emocjonalna (afektywna) – zdolność do współodczuwania emocji innych ludzi, współczucia, reagowania emocjonalnie na ich stany.
Według dr. Simona Baron-Cohena, jednego z czołowych badaczy autyzmu, osoby z zespołem Aspergera mogą mieć trudność z empatią poznawczą, ale ich empatia emocjonalna bywa niezwykle silna. W swojej książce „The Essential Difference” pisze:
„Osoby z autyzmem mogą mieć trudności z odczytywaniem myśli innych ludzi, ale często są głęboko poruszone cudzym cierpieniem – mogą tylko nie wiedzieć, jak to wyrazić.”
🧠 Neuronauka a empatia w autyzmie
Badania obrazowe mózgu pokazują, że u osób z zespołem Aspergera:
- aktywność obszarów odpowiedzialnych za teorię umysłu (np. przyśrodkowa kora przedczołowa) może być niższa,
- natomiast obszary odpowiedzialne za przetwarzanie emocji (jak ciało migdałowate) mogą reagować równie silnie lub silniej niż u osób neurotypowych.
To oznacza, że wrażliwość emocjonalna jest obecna, ale może być ukryta pod trudnościami w interpretowaniu sygnałów społecznych lub wyrażaniu emocji w sposób oczekiwany społecznie.
💬 Empatia po autystycznemu – inna, nie gorsza
Wielu dorosłych z zespołem Aspergera opowiada, że byli przez lata postrzegani jako „zimni” lub „obojętni”, mimo że przeżywali emocje głęboko i intensywnie. Nie reagowali „typowo”, co było błędnie odczytywane jako brak uczuć.
Autystyczny pisarz i aktywista Naoki Higashida, autor książki „Dlaczego podskakuję”, napisał:
„Moje ciało nie zawsze robi to, co myślę. Ale to nie znaczy, że nie czuję. Czasem czuję aż za dużo.”
Empatia u osób z zespołem Aspergera może przyjmować inne formy:
- unikanie kontaktu wzrokowego (bo jest zbyt intensywny),
- wycofanie w trudnych sytuacjach emocjonalnych (jako reakcja przeciążeniowa),
- nietypowe próby pocieszenia (np. przyniesienie przedmiotu zamiast słów otuchy).
To nie brak empatii. To inna forma jej wyrażania.
🛠 Edukacja i komunikacja – klucz do zrozumienia
Zrozumienie tego, jak osoby ze spektrum autyzmu odczuwają i okazują empatię, jest kluczowe dla nauczycieli, terapeutów i bliskich. Oto kilka praktycznych wskazówek:
- Nie zakładaj braku emocji tylko dlatego, że ktoś nie okazuje ich w sposób typowy.
- Zadawaj pytania otwarte – nie „czy Ci smutno?”, ale „jak się czujesz, kiedy…?”
- Ucz przez modelowanie – pokazuj, jak można okazywać wsparcie emocjonalne.
- Akceptuj unikalne sposoby wyrażania troski – nawet jeśli są inne niż Twoje.
❌ Obalmy mit: „Asperger to brak empatii”
Ten mit ma swoje korzenie w dawnych modelach diagnostycznych, które skupiały się na zewnętrznych objawach, nie na wewnętrznym świecie dziecka. Dziś wiemy, że wiele osób z zespołem Aspergera:
- jest głęboko empatycznych, ale łatwo się przeciąża,
- cierpi z powodu braku wzajemności emocjonalnej, bo nie wie, jak ją osiągnąć,
- doświadcza intensywnych emocji, ale nie ma narzędzi, by je bezpiecznie wyrazić.
✨ Empatia a kultura i język – refleksja filozoficzna
Autystyczna empatia wymyka się łatwym definicjom. Być może powinniśmy przyjąć, że empatia nie zawsze wygląda tak samo – i że jej brak to czasem nasza ślepota, nie cudza pustka.
Jak pisze Brené Brown:
„Empatia to spotkanie – z cudzym bólem, ale także z naszym własnym.”
A spotkanie z osobą w spektrum, jeśli przyjmiemy ją z otwartością, może być jednym z najbardziej autentycznych i głębokich doświadczeń relacyjnych.
✅ Podsumowanie
Czy osoby z Aspergerem mają empatię? Tak – i często więcej, niż potrafimy dostrzec. Wyzwanie polega nie na tym, by ich nauczyć czuć, lecz byśmy my nauczyli się dostrzegać ich uczucia i reagować na nie z czułością, a nie oceną.
Empatia osób z zespołem Aspergera to nie mit – to niedostrzeżona forma piękna, która potrzebuje czasu, akceptacji i uważności, by się ujawnić.
❓ Najczęściej zadawane pytania
Czy osoba z zespołem Aspergera potrafi współczuć innym?
Tak. Choć może mieć trudności z rozpoznawaniem emocji innych, często głęboko współodczuwa – zwłaszcza gdy zrozumie sytuację emocjonalną drugiej osoby.
Dlaczego osoby z Aspergerem nie okazują emocji w sposób „normalny”?
Bo ich układ nerwowy przetwarza bodźce inaczej. Często nadmiar emocji prowadzi do przeciążenia, a nie do ekspresji.
Czy można rozwijać empatię u dzieci z Aspergerem?
Tak – poprzez modelowanie, narrację społeczną, pracę na emocjach i rozwijanie teorii umysłu.
🔗 Bibliografia i źródła:
- Baron-Cohen, S. (2003). The Essential Difference: Male and Female Brains and the Truth About Autism.
- Brown, B. (2012). Daring Greatly.
- Higashida, N. (2013). Why I Jump.
- Smith, A. (2006). Cognitive empathy and emotional empathy in human behavior and neuroscience. Journal of the Neurological Sciences.
- Zalla, T. & Leboyer, M. (2011). Emotion and theory of mind in autism. Neuropsychologia.
autyzm.life i neuroróżnorodni 