📘 „Mutyzm wybiórczy i sytuacyjny – Jak wspierać dziecko w mówieniu? Scenariusze zajęć rewalidacyjnych” to praktyczny eBook stworzony z myślą o nauczycielach, terapeutach i rodzicach dzieci z mutyzmem wybiórczym.
Ten bogaty w treści przewodnik oferuje aż 6 gotowych scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, które wspierają rozwój komunikacji – nie tylko werbalnej! Znajdziesz w nim m.in.:
✅ gry i ćwiczenia z wykorzystaniem pacynek, teatrzyków i koła emocji,
✅ narzędzia do pracy z emocjami ),
✅ strategie współpracy z rodziną i szkołą,
✅ wskazówki do obserwacji postępów oraz
✅ karty pracy/inspiracje do stworzenia z dzieckiem i materiały do druku.
💡 Ebook uwzględnia potrzeby dzieci z mutyzmem i oparty jest na podejściu pełnym szacunku, delikatności i cierpliwości. To nie tylko zestaw ćwiczeń, ale cały system wspierania dziecka w bezpiecznym przełamywaniu barier komunikacyjnych.
🎯 Dla kogo?
Dla pedagogów, terapeutów, psychologów, studentów, nauczycieli wspomagających oraz rodziców dzieci z mutyzmem wybiórczym.
🔒 Daj dziecku możliwość głosu… ale tylko wtedy, gdy będzie gotowe.
Ebook wraz z opisem znajduje się w zakładce eBooki na stronie autyzm.life i neuroróżnorodni oraz na górnym szablonie strony.
📑 Spis treści
🧩 Wstęp: Czym jest mutyzm?
- Różnice między mutyzmem wybiórczym a sytuacyjnym.
- Mutyzm a spektrum autyzmu – kiedy współwystępuje?
- Mutyzm a fobia społeczna i zaburzenia lękowe.
- Znaczenie wczesnej interwencji i współpracy interdyscyplinarnej.
📚 Aktualne źródła naukowe:
- Bergman R.L. (2013). Treatment for Selective Mutism: An Integrative Behavioral Approach.
- Muris P., Ollendick T.H. (2015). Children Who are Anxious in Silence: A Review on Selective Mutism.
🔍 Rozdział 1: Diagnoza i obserwacja
- Jak rozpoznać mutyzm w środowisku szkolnym.
- Narzędzia diagnostyczne (np. SMQ – Selective Mutism Questionnaire).
- Mapowanie sytuacji komunikacyjnych dziecka.
- Rola nauczyciela wspomagającego i pedagoga specjalnego.
🧠 Rozdział 2: Neurobiologia i psychologia mutyzmu
- Co dzieje się w mózgu dziecka z mutyzmem?
- Lęk, stres, unikanie – jak tłumaczyć to dzieciom.
- Mechanizm zamrożenia (freeze response) a milczenie.
- Jak wspierać dziecko, nie wywierając presji?
🤝 Rozdział 3: Zasady wspierającej komunikacji
- Komunikacja bez presji – podejście „nie pytaj – nie zmuszaj – wspieraj”.
- Rola relacji, bezpieczeństwa i przewidywalności.
- Komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC).
- Wzmacnianie mikro-sygnałów: gesty, wzrok, rysunki.
✏️ CZĘŚĆ PRAKTYCZNA – Scenariusze zajęć rewalidacyjnych
Każdy scenariusz zawiera:
🎯 cel zajęć | 🧩 narzędzia | 🧠 przebieg | 🔄 modyfikacje | 🗨️ opis komunikacji wspomagającej
📘 Scenariusz 1: „Mój głos w obrazkach”
Cel: rozwijanie komunikacji alternatywnej i pewności siebie
Forma: tworzenie książeczki „co lubię”, „co mnie stresuje”, „jak powiedzieć NIE”
Dla kogo: dzieci niemówiące lub małomówiące
📘 Scenariusz 2: „Teatr cieni i pacynki”
Cel: przełamywanie bariery głosu w bezpiecznej formie
Forma: inscenizacje z wykorzystaniem pacynki-mówcy
Elementy TUS i dramy
📘 Scenariusz 3: „Szeptane wiadomości”
Cel: praca nad aktywacją głosu w dyskretnym środowisku
Forma: gry komunikacyjne (np. „szeptanka przez rurkę”, „głuchy telefon w parach”)
📘 Scenariusz 4: „Głos emocji”
Cel: rozpoznawanie i nazywanie emocji oraz sygnałów z ciała
Forma: praca z lusterkiem, rysowanie mimiki, użycie aplikacji
Wzmacnianie komunikatów pozawerbalnych
📘 Scenariusz 5: „Mój mikrofon – ale tylko gdy chcę”
Cel: dawanie dziecku kontroli nad momentem wypowiedzi
Forma: użycie mikrofonu-zabawki jako symbolu „teraz mogę powiedzieć”
📘 Scenariusz 6: „Głos przyjaciela”
Cel: budowanie relacji i wspólnej zabawy bez presji werbalnej
Forma: gry w parach (memory, domino, planszówki), gdzie mówi pacynka lub kolega
🎒 Dodatki i załaczniki:
- Pomoce, inspiracje, źródła, pomysły do scenariuszy zajęć
📌 Rozdział 4: Rola współpracy z rodziną
- Jak rozmawiać z rodzicami dziecka z mutyzmem?
- Praca domowa bez presji: „dziennik mikro-komunikacji”.
- Planowanie spójnej strategii: dom – szkoła – terapia.
📈 Rozdział 5: Monitorowanie postępów
- Jak dokumentować rozwój komunikacji (nie tylko mowy)?
- Małe sukcesy: „zobaczyło mnie – uśmiechnęło się – odpowiedziało ruchem”.
- Narzędzia oceny jakościowej .
📚 Zakończenie: Milczenie to też komunikat
Zakończenie motywujące – dlaczego warto podążać za dzieckiem.
🎓 Cytaty z naukowców, psychologów i dzieci.
🧡 Wsparcie, nie nacisk – klucz do wyjścia z milczenia.
🧩 Rozdział 1: Czym jest mutyzm?
Mutyzm to złożone zaburzenie komunikacji, które objawia się brakiem mowy w określonych sytuacjach społecznych, mimo że dziecko posiada fizjologiczne i językowe możliwości mówienia. To nie „upór” ani „nieśmiałość” – to reakcja lękowa zakorzeniona głęboko w psychice dziecka, nierzadko towarzysząca innym trudnościom emocjonalnym i rozwojowym. W tym rozdziale wyjaśnimy, czym mutyzm jest, jakie ma formy, jak różnicuje się od innych zaburzeń, oraz dlaczego szybka i wielospecjalistyczna pomoc ma ogromne znaczenie dla powrotu dziecka do swobodnej komunikacji.
🔹 Różnice między mutyzmem wybiórczym a sytuacyjnym
🔸 Mutyzm wybiórczy (Selective Mutism)
Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe polegające na tym, że dziecko mówi swobodnie w niektórych sytuacjach (np. w domu z rodziną), a milczy w innych (np. w szkole, przedszkolu, u lekarza). Nie jest to decyzja, lecz reakcja wynikająca z wewnętrznego napięcia i silnego lęku społecznego. Objawy często pojawiają się między 2. a 5. rokiem życia, lecz bywają niezauważone aż do momentu rozpoczęcia edukacji przedszkolnej lub szkolnej.
Według Bergman (2013), mutyzm wybiórczy najczęściej współwystępuje z zaburzeniami lękowymi, a dziecko nie jest w stanie mówić, mimo że bardzo tego chce. Niektóre dzieci potrafią porozumiewać się szeptem, gestem lub za pomocą symboli graficznych – inne zamierają w całkowitym milczeniu.
🔸 Mutyzm sytuacyjny (situational mutism)
Mutyzm sytuacyjny nie jest oficjalną kategorią diagnostyczną w klasyfikacjach takich jak DSM-5, lecz termin ten bywa używany do opisania chwilowej utraty mowy w wyniku stresu, traumy lub szoku. Występuje często jako reakcja adaptacyjna, np. po nagłej zmianie środowiska lub doświadczeniu przemocy. Może mieć charakter przejściowy, o ile dziecko otrzyma wsparcie.
🔹 Mutyzm a spektrum autyzmu – kiedy współwystępuje?
Choć mutyzm wybiórczy nie jest typowym objawem autyzmu, to może współwystępować z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD), zwłaszcza w przypadku dzieci funkcjonujących w normie intelektualnej, u których trudności komunikacyjne mają charakter bardziej społeczny niż językowy. W takich przypadkach dziecko:
- mówi w domu, ale milczy w grupie rówieśniczej,
- może mieć trudność z rozumieniem kodów społecznych (np. ironii, intonacji),
- prezentuje wybiórcze zachowania komunikacyjne (np. mówi tylko do jednej osoby).
Według Muris i Ollendicka (2015), u części dzieci z ASD, zwłaszcza z cechami Zespołu Aspergera, może dojść do rozwinięcia wtórnego mutyzmu wybiórczego jako formy ochronnej – w odpowiedzi na silny stres społeczny.
Diagnoza różnicowa jest niezwykle ważna – mutyzm nie wyklucza spektrum, a spektrum nie wyklucza mutyzmu. Konieczna jest obserwacja funkcjonowania dziecka w różnych środowiskach i analiza przyczyn braku mowy (lęk vs deficyt pragmatyczny).
🔹 Mutyzm a fobia społeczna i zaburzenia lękowe
Mutyzm wybiórczy należy do grupy zaburzeń lękowych. Jest często porównywany do fobii społecznej, jednak istnieją różnice:
- W fobii społecznej dziecko mówi, ale unika ekspozycji społecznej.
- W mutyzmie dziecko nie mówi w sytuacjach społecznych, mimo chęci i kompetencji językowych.
U wielu dzieci mutyzm wybiórczy jest wczesnym objawem lęku społecznego, który – jeśli nie zostanie zaopiekowany – może prowadzić do narastającego wycofania, izolacji i obniżonego poczucia wartości. Dziecko zaczyna się bać, że „wszyscy zauważą, że nie mówi”, co tylko pogłębia błędne koło lęku.
Mutyzm może też współwystępować z:
- zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi (OCD),
- zaburzeniami adaptacyjnymi,
- zaburzeniami depresyjnymi,
- ADHD (z komponentem zahamowania społecznego).
🔹 Znaczenie wczesnej interwencji i współpracy interdyscyplinarnej
Im wcześniej rozpoznany mutyzm, tym większa szansa na skuteczne wsparcie dziecka. Kluczowe są:
✅ Wczesna interwencja:
- Rozpoczęcie działań zanim milczenie się utrwali.
- Stworzenie środowiska bezpiecznego komunikacyjnie – bez presji, bez oceniania.
✅ Praca interdyscyplinarna:
- Specjalista rewalidacji/pedagog specjalny – codzienne mikrokroki w komunikacji.
- Psycholog dziecięcy/terapeuta CBT – praca nad lękiem i ekspozycją.
- Logopeda – jeśli mutyzm współwystępuje z zaburzeniami mowy.
- Rodzice – spójne podejście w domu i przedszkolu/szkole.
Model pracy oparty na współpracy i uważności na emocje dziecka przynosi najlepsze efekty – szczególnie gdy nauczyciele i terapeuci obserwują, a nie wymuszają, proponują, a nie wymagają, budują relację, a nie tylko narzucają narzędzia.
„Dziecka z mutyzmem nie zmusza się do mówienia. Dziecko potrzebuje, czuć się słyszane – nawet, gdy milczy.”
— Bergman, 2013
📚 Źródła:
- Bergman, R. L. (2013). Treatment for Selective Mutism: An Integrative Behavioral Approach. Oxford University Press.
- Muris, P., & Ollendick, T. H. (2015). Children who are anxious in silence: A review on selective mutism, the new anxiety disorder in DSM-5. Clinical Child and Family Psychology Review, 18(2), 151–169.
Kup eBook
Ebook wraz z opisem znajduje się w zakładce eBooki na stronie autyzm.life i neuroróżnorodni oraz na górnym szablonie strony.
autyzm.life i neuroróżnorodni 