Spektrum zaburzeń autystycznych (ASD) obejmuje różnorodne trudności w zakresie komunikacji, interakcji społecznych oraz wzorców zachowań. Skuteczna terapia wymaga zastosowania metod, które są dostosowane do specyficznych potrzeb osób z ASD. Jedną z najbardziej efektywnych technik w terapii behawioralnej dzieci z autyzmem jest Discrete Trial Training (DTT), czyli nauczanie w małych, kontrolowanych krokach. Artykuł ten przedstawia teoretyczne podstawy DTT oraz przykładowe sesje terapeutyczne, które ilustrują zastosowanie tej metody w praktyce.

Definicja i podstawy teoretyczne DTT

Discrete Trial Training to metoda nauczania oparta na założeniach analizy behawioralnej (ABA – Applied Behavior Analysis). Polega ona na systematycznym uczeniu konkretnych umiejętności poprzez rozbijanie ich na małe, kontrolowane kroki. Każdy krok składa się z trzech głównych elementów: instrukcji, odpowiedzi ucznia oraz konsekwencji (nagrody lub korygowania odpowiedzi).

Elementy DTT

1. Instrukcja (Sd): Jasna i zrozumiała komenda lub wskazówka, która informuje ucznia o tym, co ma zrobić.
2. Odpowiedź ucznia: Zachowanie, które jest odpowiedzią na instrukcję. Może być prawidłowe lub błędne.
3. Konsekwencje: Wzmocnienie pozytywne (nagroda) w przypadku prawidłowej odpowiedzi lub brak nagrody (ewentualnie korygowanie) w przypadku błędnej odpowiedzi.

Proces DTT

1. Przygotowanie: Terapeuta przygotowuje środowisko i materiały do nauczania.
2. Prezentacja zadania: Terapeuta wydaje instrukcję.
3. Reakcja ucznia: Uczeń wykonuje zadanie.
4. Reakcja terapeuty: Terapeuta ocenia odpowiedź i dostarcza odpowiednią konsekwencję.
5. Inter-trial interval (ITI): Krótka przerwa przed rozpoczęciem kolejnej próby.

Zalety DTT w terapii autyzmu

DTT jest szczególnie efektywne w nauczaniu dzieci z ASD z kilku powodów:

1. Struktura i przewidywalność: Dzieci z ASD często potrzebują jasnej struktury i rutyny. DTT zapewnia stałe ramy, które pomagają uczniom lepiej zrozumieć oczekiwania.
2. Podział zadań na małe kroki: Rozbijanie zadań na małe, kontrolowane części ułatwia dzieciom z ASD naukę złożonych umiejętności.
3. Intensywność i powtarzalność: Powtarzalność prób i stałe wzmacnianie pozytywne zwiększają prawdopodobieństwo utrwalenia umiejętności.
4. Indywidualizacja: Programy DTT mogą być dostosowywane do indywidualnych potrzeb ucznia, co zwiększa skuteczność terapii.

Przykładowe sesje terapeutyczne z zastosowaniem DTT

Sesja 1: Nauka nazywania przedmiotów

Cel: Uczenie dziecka nazywania przedmiotów.

1. Przygotowanie: Terapeuta przygotowuje obrazki z przedmiotami (np. jabłko, książka, samochód).
2. Prezentacja zadania: Terapeuta pokazuje obrazek jabłka i mówi „Co to jest?”.
3. Reakcja ucznia: Uczeń odpowiada „jabłko”.
4. Reakcja terapeuty: Jeśli odpowiedź jest prawidłowa, terapeuta chwali ucznia i daje małą nagrodę, np. naklejkę. Jeśli odpowiedź jest błędna, terapeuta poprawia ucznia, mówiąc „To jest jabłko”, i prosi ucznia o powtórzenie.
5. Inter-trial interval (ITI): Krótka przerwa, po której terapeuta rozpoczyna kolejną próbę z innym obrazkiem.

Powtórzenia: 10 prób w każdej sesji.

Sesja 2: Nauka umiejętności społecznych – witanie się

Cel: Nauka zachowania społecznego polegającego na witaniu się.

1. Przygotowanie: Terapeuta i asystent (lub inny terapeuta) są obecni.
2. Prezentacja zadania: Asystent podchodzi do dziecka i mówi „Cześć”.
3. Reakcja ucznia: Uczeń odpowiada „Cześć”.
4. Reakcja terapeuty: Jeśli odpowiedź jest prawidłowa, terapeuta chwali ucznia i daje małą nagrodę, np. uśmiech lub wysokie pięć. Jeśli odpowiedź jest błędna, asystent powtarza „Cześć” i terapeuta delikatnie prowadzi ucznia do odpowiedzi.
5. Inter-trial interval (ITI): Krótka przerwa, po której asystent ponownie podchodzi do dziecka.

Powtórzenia: 10 prób w każdej sesji.

Sesja 3: Nauka umiejętności samoobsługowych – mycie rąk

Cel: Nauka umiejętności mycia rąk.

1. Przygotowanie: Terapeuta przygotowuje łazienkę i mydło.
2. Prezentacja zadania: Terapeuta prowadzi ucznia do umywalki i mówi „Umyj ręce”.
3. Reakcja ucznia: Uczeń wykonuje czynność mycia rąk.
4. Reakcja terapeuty: Jeśli uczeń prawidłowo myje ręce, terapeuta chwali ucznia i daje małą nagrodę, np. pochwałę słowną. Jeśli uczeń popełnia błędy, terapeuta demonstruje prawidłowy sposób mycia rąk i prosi ucznia o powtórzenie.
5. Inter-trial interval (ITI): Krótka przerwa, po której terapeuta ponownie prowadzi ucznia do umywalki.

Powtórzenia: 5 prób w każdej sesji.

Badania naukowe i skuteczność DTT

Badania naukowe potwierdzają skuteczność DTT w nauczaniu dzieci z ASD. Przegląd literatury wskazuje, że dzieci, które uczestniczą w programach DTT, osiągają znaczne postępy w różnych obszarach funkcjonowania, w tym w umiejętnościach językowych, społecznych i samoobsługowych.

Przykładowe badania

• Lovaas (1987): Pionierskie badania Ivara Lovaasa wykazały, że dzieci z autyzmem, które uczestniczyły w intensywnym programie DTT, osiągnęły znaczne postępy w rozwoju językowym i poznawczym w porównaniu do grupy kontrolnej.
• Smith, Groen, i Wynn (2000): Badanie pokazujące, że dzieci z ASD, które uczestniczyły w programach opartych na DTT, osiągnęły wyższe wyniki w testach inteligencji i lepsze umiejętności adaptacyjne w porównaniu do dzieci, które nie uczestniczyły w takich programach.

Wnioski

Discrete Trial Training to skuteczna metoda nauczania dzieci z autyzmem, która pozwala na systematyczne i strukturalne uczenie umiejętności poprzez rozbijanie zadań na mniejsze, łatwiejsze do opanowania części. Przykładowe sesje terapeutyczne pokazują, jak DTT może być stosowane w praktyce w różnych obszarach nauczania. Dzięki jasnej strukturze, intensywności i możliwości indywidualizacji, DTT jest niezastąpionym narzędziem w terapii behawioralnej dzieci z ASD.

Bibliografia

1. Lovaas, O. I. (1987). Behavioral treatment and normal educational and intellectual functioning in young autistic children. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 55(1), 3-9.
2. Smith, T., Groen, A. D., & Wynn, J. W. (2000). Randomized trial of intensive early intervention for children with pervasive developmental disorder. American Journal on Mental Retardation, 105(4), 269-285.
3. Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2007). Applied Behavior Analysis. Upper Saddle River, NJ: Pearson.