W świecie nieustającej stymulacji, nadmiaru bodźców i dynamicznych zmian koncentracja staje się nie tylko umiejętnością, ale wręcz sztuką. Dzieci z ADHD oraz trudnościami w skupieniu uwagi stoją przed wyzwaniem, które dla wielu ich rówieśników jest naturalnym procesem. Jak jednak wspierać ich rozwój w obszarze uwagi, nie tłumiąc przy tym ich potencjału, kreatywności i wyjątkowości?

„Tam, gdzie brakuje koncentracji, pojawia się chaos; tam, gdzie jest koncentracja, rodzi się mistrzostwo” — pisał Daniel Goleman w książce Focus: The Hidden Driver of Excellence (2013). W tym artykule przybliżymy, w jaki sposób terapeutyczne i edukacyjne działania mogą rozwijać koncentrację dzieci z ADHD oraz z trudnościami w skupieniu, stając się kluczem do ich sukcesu.

ADHD a mechanizmy uwagi – wgląd naukowy

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) to zaburzenie neurorozwojowe, którego istotą są trudności w regulacji uwagi, impulsywności i nadmiernej aktywności ruchowej. Badania obrazowania mózgu wykazują, że dzieci z ADHD często mają obniżoną aktywność w rejonach odpowiedzialnych za funkcje wykonawcze, zwłaszcza w korze przedczołowej (Castellanos et al., 2002).

Z kolei Russell Barkley (2015), jeden z najwybitniejszych badaczy ADHD, podkreśla:
„ADHD nie jest deficytem uwagi jako takiej, ale raczej deficytem samoregulacji uwagi.”

Oznacza to, że dzieci z ADHD są zdolne do skupienia, ale mają trudność z jej inicjowaniem, podtrzymywaniem i przełączaniem w sposób adekwatny do sytuacji. Stąd potrzeba wypracowania strategii terapeutycznych, które będą rozwijać nie tylko koncentrację, ale i zdolność do zarządzania uwagą.

Dlaczego warto pracować nad koncentracją?

Rozwijanie uwagi to nie tylko poprawa wyników szkolnych, ale także:

• wzmacnianie zdolności organizacyjnych i planowania,
• poprawa relacji społecznych dzięki lepszej regulacji zachowania,
• redukcja impulsywności i wybuchów emocjonalnych,
• wspieranie rozwoju samokontroli i cierpliwości.

Co ważne, odpowiednio dobrane ćwiczenia mogą działać jak trening siłowni dla mózgu, wspierając plastyczność neuronalną i rozwój struktur odpowiedzialnych za uwagę (Klingberg, 2010).

Skuteczne ćwiczenia rozwijające koncentrację dla dzieci z ADHD

Poniżej przedstawiamy zestaw ćwiczeń, które sprawdzają się zarówno w terapii indywidualnej, jak i w pracy w małych grupach.

1. Puzzle i układanki logiczne

• Cel: rozwijanie uwagi selektywnej i wytrwałości.
• Opis: Rozpoczynamy od prostych układanek (20–30 elementów), stopniowo zwiększając poziom trudności.
• Wskazówka: Dzieci z ADHD często potrzebują zachęty i szybkiego poczucia sukcesu – wybieraj więc puzzle z atrakcyjną dla nich tematyką.

2. „Stonoga” – gra na utrzymanie koncentracji

• Cel: trenowanie uwagi i pamięci operacyjnej.
• Opis: Nauczyciel wypowiada kolejne słowa, a dziecko powtarza je, dodając nowe słowo do zapamiętanej sekwencji. Przykład: nauczyciel mówi „kot”, dziecko „kot – dom”, nauczyciel „kot – dom – drzewo” itd.
• Korzyści: Ćwiczenie rozwija sekwencyjną pamięć i wydłuża czas koncentracji.

3. Kolorowe Mandale

• Cel: rozwijanie uwagi trwałej i wyciszanie aktywności motorycznej.
• Opis: Dziecko koloruje gotowe mandale lub tworzy własne wzory.
• Wskazówka: To ćwiczenie wspiera koncentrację i działa relaksująco, redukując napięcie emocjonalne.

4. Gra w ciszę

• Cel: rozwijanie samokontroli i uważności na bodźce.
• Opis: Dziecko siada wygodnie i przez minutę stara się pozostać całkowicie nieruchome. Stopniowo wydłużamy czas.
• Korzyści: Świetne ćwiczenie na wzmocnienie zdolności zatrzymywania impulsów.

5. Zabawy z piłką

• Cel: rozwijanie koncentracji na zadaniu w ruchu.
• Opis: Podawanie piłki na sygnał dźwiękowy lub zgodnie z ustaloną sekwencją kolorów.
• Wskazówka: Wprowadzanie reguł zmieniających się w trakcie zabawy rozwija elastyczność uwagi.

6. Techniki oddechowe „Balon”

• Cel: nauka regulacji emocji i skupienia poprzez oddech.
• Opis: Dziecko wyobraża sobie, że jego brzuch to balon, który powoli napełnia się i opróżnia podczas głębokiego wdechu i wydechu.
• Badania: Ćwiczenia oddechowe zwiększają aktywność w korze przedczołowej i pomagają w regulacji emocjonalnej (Zylowska et al., 2008).

Codzienne strategie wspierające koncentrację

Oprócz ćwiczeń warto wprowadzić do codzienności dziecka:

• Ustrukturyzowane środowisko: jasne reguły, przewidywalność, ograniczenie liczby bodźców.
• Czasowe ramy pracy: np. metoda Pomodoro – 10 minut pracy, 2 minuty przerwy.
• System nagród i wzmocnień pozytywnych: natychmiastowa pochwała za skupienie się na zadaniu.
• Użycie checklist i wizualnych planerów: pomagają w organizacji dnia i redukcji chaosu poznawczego.

Podsumowanie

Koncentracja jest niczym mięsień — rozwija się poprzez systematyczny, świadomy trening. W przypadku dzieci z ADHD i trudnościami w skupieniu uwagi odpowiednio dobrane ćwiczenia mogą przynieść znaczącą poprawę nie tylko w funkcjonowaniu szkolnym, ale również społecznym i emocjonalnym.

Warto pamiętać słowa Thomasa Edisona:
„Geniusz to 1% inspiracji i 99% perspiration” — i włożyć wysiłek w rozwijanie tej niezwykle ważnej umiejętności, jaką jest koncentracja.

Dzieci z ADHD, odpowiednio wspierane, potrafią nie tylko odnaleźć się w szkolnej rzeczywistości, ale również wykorzystać swoje naturalne zdolności do twórczego myślenia i działania. Trening uwagi jest dla nich kluczem — kluczem do drzwi ich własnego potencjału.

Bibliografia

• Barkley, R. A. (2015). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment. Guilford Publications.
• Castellanos, F. X., & Tannock, R. (2002). Neuroscience of attention-deficit/hyperactivity disorder: The search for endophenotypes. Nature Reviews Neuroscience, 3(8), 617–628.
• Goleman, D. (2013). Focus: The Hidden Driver of Excellence. Harper.
• Klingberg, T. (2010). The Overflowing Brain: Information Overload and the Limits of Working Memory. Oxford University Press.
• Zylowska, L., Ackerman, D. L., Yang, M. H., Futrell, J. L., Horton, N. L., Hale, T. S., Pataki, C., & Smalley, S. L. (2008). Mindfulness meditation training in adults and adolescents with ADHD: A feasibility study. Journal of Attention Disorders, 11(6), 737–746.