„Każde dziecko zasługuje na to, by czuć się wartościowe, ważne i wystarczające – właśnie takie, jakie jest.”
— Temple Grandin
Wprowadzenie
Dzieci ze spektrum autyzmu często słyszą, że są „inne”, że „powinny się dostosować”, że „nie rozumieją reguł”. Te słowa, choć nie zawsze wypowiadane w złej intencji, mogą ranić i podkopywać to, co w rozwoju psychicznym najcenniejsze – poczucie własnej wartości. Tymczasem to ono stanowi fundament odporności psychicznej, relacji społecznych i gotowości do nauki. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest poczucie własnej wartości u dzieci z ASD, dlaczego jest szczególnie kruche oraz jak je skutecznie budować w codziennym życiu – w domu i w szkole.
Co to znaczy „mieć poczucie własnej wartości”?
Poczucie własnej wartości to świadomość własnych mocnych stron i ograniczeń, przekonanie, że jest się wartościowym i godnym akceptacji bez względu na to, jak bardzo różni się od innych. Jak zauważa psycholog Carl Rogers:
„Dopiero gdy zaakceptuję siebie takim, jakim jestem, mogę się zmieniać.”
U dzieci ze spektrum autyzmu poczucie to bywa zachwiane przez:
– częste niezrozumienie przez rówieśników,
– trudności w komunikacji,
– niepowodzenia szkolne,
– nadmiar interwencji korygujących ich zachowanie.
Dlaczego dzieci z ASD są bardziej narażone na niską samoocenę?
Badania pokazują, że dzieci z autyzmem częściej doświadczają odrzucenia społecznego, a także wykazują zwiększone ryzyko depresji i lęku. Już w wieku wczesnoszkolnym niektóre z nich zauważają, że nie „pasują” do grupy, co może rodzić poczucie wykluczenia i niskiej wartości.
Cytat z badań:
„Dzieci z ASD w wieku 6–10 lat wykazują wyższy poziom negatywnej samooceny w porównaniu z rówieśnikami neurotypowymi”
(J. Humphrey & S. Lewis, „Self-concept and self-esteem in autism”, 2021)
Jak wspierać rozwój pozytywnej samooceny u dziecka z autyzmem?
1. Akceptacja bezwarunkowa
Najważniejszym krokiem jest pokazanie dziecku, że jest kochane i akceptowane dokładnie takie, jakie jest. Nie tylko za sukcesy, dobre zachowanie czy postępy w terapii. Akceptacja to komunikaty takie jak:
„Lubię z tobą spędzać czas.”
„Jesteś dla mnie ważny.”
„Nie musisz być jak inni, jesteś sobą – i to jest wspaniałe.”
2. Skupienie na mocnych stronach
Dzieci ze spektrum mają często wyraziste, nietypowe zdolności – w dziedzinach takich jak matematyka, logika, pamięć, sztuka, muzyka czy przyroda. Wzmacniaj te talenty! Pomagaj rozwijać pasje, chwal za zaangażowanie, nie tylko za efekt.
„Widzę, jak dużo wiesz o dinozaurach – to naprawdę imponujące!”
„Masz świetną pamięć do dat – to wyjątkowy talent!”
3. Unikanie etykiet i porównań
Komentarze w stylu: „Twoja siostra potrafi się zachować przy stole, a ty nie” niszczą poczucie wartości. Lepiej zastąpić je opisem sytuacji i potrzeb dziecka:
„Widzę, że dziś trudno ci było usiedzieć przy stole. Może spróbujemy czegoś nowego?”
4. Dawanie wpływu i wyboru
Poczucie sprawczości to istotna część samooceny. Dawaj dziecku wybór – nawet w drobiazgach: co chce ubrać, co zjeść, z kim usiąść.
„Wolisz teraz poczytać książkę, czy chwilę posłuchać muzyki?”
„Chcesz dziś siedzieć z Kubą czy z Karolem?”
5. Docenianie wysiłku, nie tylko efektu
Zamiast:
„Ale pięknie narysowałeś!”
lepiej powiedzieć:
„Widzę, że długo nad tym pracowałeś – włożyłeś dużo wysiłku.”
Takie podejście promuje nastawienie na rozwój (tzw. growth mindset) – kluczowe dla motywacji wewnętrznej.
6. Modelowanie pozytywnego dialogu wewnętrznego
Pomóż dziecku rozpoznawać myśli typu: „Jestem głupi” i przekształcać je w zdrowsze komunikaty:
„Nie rozumiem tego jeszcze – ale mogę się nauczyć.”
„To trudne, ale próbuję dalej.”
7. Stwarzanie okazji do sukcesu
Buduj przestrzeń, w której dziecko może poczuć się kompetentne – w grze, w klasowym zadaniu, w pracach domowych. Dostosuj poziom trudności, by nie zniechęcać.
Rola szkoły i nauczycieli
Szkoła to dla dzieci ze spektrum często miejsce stresu – ale może też stać się przestrzenią wzmacniania ich wartości.
🔹 Indywidualizacja zadań – unikaj oceniania tymi samymi miarami, co dzieci neurotypowe.
🔹 Wzmacnianie pozytywne – zauważaj każdy postęp.
🔹 Relacja zamiast kontroli – poczucie bycia zrozumianym jest ważniejsze niż punktacja.
🔹 Bezpieczeństwo emocjonalne – zapewnij przewidywalność i jasno określone zasady.
Głos eksperta
Psycholog dziecięcy dr Ewa Pisula podkreśla:
„Najważniejszym źródłem poczucia wartości dziecka z autyzmem jest relacja z dorosłym, który widzi w nim potencjał i nie próbuje go ‚naprawiać’, lecz wspierać.”
Podsumowanie
Budowanie poczucia własnej wartości u dzieci ze spektrum autyzmu to proces wymagający empatii, uważności i konsekwencji. To nie tylko zadanie terapeutów – ale też rodziców, nauczycieli i każdego dorosłego, który ma wpływ na dziecko.
Wzmacniając w dziecku przekonanie:
„Jestem OK. Nawet jeśli inaczej czuję, inaczej myślę, inaczej widzę świat – zasługuję na miłość i szacunek.”
– dajemy mu zasoby na całe życie.
❓ Najczęściej zadawane pytania
1. Czy dziecko z autyzmem może mieć wysoką samoocenę?
Tak, pod warunkiem że otoczenie wspiera jego mocne strony, daje poczucie bezpieczeństwa i nie narzuca sztywnych norm społecznych.
2. Jak reagować, gdy dziecko mówi: „Jestem głupi”?
Nie zaprzeczaj, ale dopytaj: „Co sprawiło, że tak się czujesz?” Następnie pokaż inną perspektywę: „Nie wszystko musimy umieć od razu. Jesteś bardzo dobry w…”.
3. Jak szkoła może wspierać samoocenę dziecka z ASD?
Poprzez indywidualizację ocen, pochwały oparte na wysiłku, wspierające komunikaty oraz przyjazne środowisko emocjonalne.
autyzm.life i neuroróżnorodni 