Wstęp
Moment, w którym dziecko ma rozpocząć naukę w szkole, jest przełomem w życiu całej rodziny. Dla rodziców dzieci w spektrum autyzmu pytanie „Czy moje dziecko jest gotowe do szkoły?” nabiera szczególnego znaczenia. Gotowość szkolna to nie tylko znajomość liter i cyfr, lecz złożony proces obejmujący rozwój emocjonalny, społeczny, komunikacyjny, poznawczy i sensoryczny.
Jak piszą J. Piaget i L.S. Wygotski – rozwój dziecka odbywa się w interakcji z otoczeniem i wymaga stopniowego wchodzenia w coraz bardziej złożone role społeczne. W przypadku uczniów z ASD oznacza to konieczność dostosowania wymagań i środowiska do ich indywidualnych potrzeb.
1. Czym jest gotowość szkolna w kontekście autyzmu?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje gotowość szkolną jako „stan przygotowania dziecka do uczestnictwa w edukacji formalnej, z uwzględnieniem jego dojrzałości emocjonalnej, społecznej, fizycznej i poznawczej”.
U dziecka w spektrum autyzmu może to oznaczać m.in.:
- zdolność do utrzymania uwagi przez określony czas,
- radzenie sobie z codziennymi rutynami (ubieranie się, korzystanie z toalety, jedzenie w szkolnej stołówce),
- umiejętność rozumienia i stosowania się do prostych poleceń,
- regulację emocji w nowych sytuacjach,
- tolerowanie obecności innych dzieci i dorosłych.
„Gotowość szkolna nie jest momentem zero-jedynkowym. To proces, w którym dziecko zdobywa kompetencje, a środowisko uczy się odpowiadać na jego potrzeby” – podkreślają eksperci Polskiego Towarzystwa Edukacji Terapeutycznej.
2. Obszary, które warto wspierać przed pójściem do szkoły
2.1. Rozwój komunikacji
Nawet jeśli dziecko komunikuje się niewerbalnie, ważne jest, aby potrafiło sygnalizować swoje potrzeby. Można to rozwijać przez:
- gesty, piktogramy, komunikatory AAC,
- codzienne rozmowy i wspólne czytanie,
- ćwiczenia rozumienia prostych instrukcji.
Badania (Kasari i in., 2014) pokazują, że wczesne wspieranie komunikacji zwiększa szanse na sukces adaptacyjny w szkole.
2.2. Umiejętności samoobsługowe
Dziecko, które potrafi samodzielnie się ubrać, umyć ręce czy zjeść posiłek, zyskuje większą niezależność i poczucie kompetencji. Warto ćwiczyć te czynności w warunkach zbliżonych do szkolnych.
2.3. Regulacja emocji i radzenie sobie ze stresem
Szkoła to środowisko bogate w bodźce. Wprowadzenie prostych technik:
- oddechowych,
- „kącika wyciszenia” w domu,
- kart emocji,
pozwoli dziecku lepiej reagować na trudne sytuacje.
2.4. Umiejętności społeczne
Nie chodzi o to, by dziecko było duszą towarzystwa, lecz by potrafiło:
- czekać na swoją kolej,
- podzielić się materiałem,
- tolerować obecność innych w tej samej przestrzeni.
Trening Umiejętności Społecznych (TUS) lub zabawy w parach mogą być tutaj bezcenne.
3. Jak rodzic może ocenić gotowość dziecka?
Warto przyjrzeć się tzw. modelowi trzech gotowości:
- Gotowość dziecka – jego umiejętności i dojrzałość.
- Gotowość rodziny – akceptacja i przygotowanie do zmian.
- Gotowość szkoły – na ile środowisko edukacyjne jest dostosowane do ucznia z ASD.
Jak wskazuje prof. Tony Attwood, „nie można oczekiwać, że dziecko dostosuje się w pełni do systemu – system musi również dostosować się do dziecka”.
4. Współpraca z przedszkolem, terapeutami i szkołą
Jeśli dziecko uczęszczało wcześniej do przedszkola lub na terapię, warto poprosić o opinię i rekomendacje specjalistów.
Wspólne spotkanie rodzica, nauczyciela, pedagoga i psychologa pozwoli ustalić plan wsparcia w pierwszych miesiącach nauki.
5. Jak przygotować dziecko w praktyce?
- Odwiedzaj szkołę przed rozpoczęciem roku – pokaż klasę, plac zabaw, stołówkę.
- Ćwicz krótkie „symulacje” poranka szkolnego w domu.
- Wprowadź w życie plan dnia zbliżony do szkolnego.
- Zapoznaj dziecko z nauczycielem (osobiście lub poprzez zdjęcia/wideo).
6. Elastyczne podejście i cierpliwość
Nie każde dziecko w spektrum zacznie w pełnym wymiarze godzin – czasem potrzebne są skrócone dni, stopniowe wydłużanie pobytu i dodatkowe przerwy sensoryczne.
„Najważniejsze jest nie tempo, lecz poczucie bezpieczeństwa dziecka” – wspektrumzycia.pl.
Podsumowanie
Gotowość szkolna dziecka z autyzmem to proces, w którym liczy się współpraca rodziców, specjalistów i szkoły. Przy odpowiednim wsparciu przejście do edukacji formalnej może stać się dla dziecka szansą na rozwój, a nie źródłem lęku.
autyzm.life i neuroróżnorodni 