„Świat potrzebuje wszelkich rodzajów umysłów” — mówi Temple Grandin, jedna z najbardziej znanych osób w spektrum. To zdanie jest jak most między lękami wielu rodziców a codziennością dorosłych autystów: tak, osoby z autyzmem mogą pracować, mieszkać samodzielnie i tworzyć własne życie. Ale droga do tej niezależności nie zawsze jest prosta.
Historia Tomka – krok ku niezależności
Tomek, dziś trzydziestolatek, przez lata miał opinię „geniusza komputerowego, który nie potrafi pogadać o pogodzie”. W szkole unikał przerw, bo hałas był nie do zniesienia. Na studiach informatycznych odnalazł przestrzeń: kod zamiast small talku, logika zamiast chaosu. Pierwsza praca — dramat: otwarty open space, niekończące się spotkania, plotki przy kawie.
Ale druga firma była inna: ciche biuro, jasne zadania, możliwość pracy zdalnej. Dziś Tomek tworzy oprogramowanie dla dużej firmy, wynajmuje własne mieszkanie, a wolny czas spędza na fotografii przyrodniczej. — „Nie jestem samowystarczalny we wszystkim, ale kto jest? Niezależność to dla mnie możliwość wyboru, a nie brak trudności” — mówi.
Niezależność – co to właściwie znaczy?
Psychologowie podkreślają: niezależność nie oznacza życia bez wsparcia. Każdy z nas korzysta z pomocy innych — od taksówki po lekarza. W przypadku osób w spektrum chodzi o równowagę: na ile codzienne strategie, środowisko i otoczenie pozwalają im realizować swoje cele, a nie tylko „dopasowywać się do normy”.
Jak pisał Tony Attwood: „Wielu dorosłych z zespołem Aspergera prowadzi produktywne i satysfakcjonujące życie, pod warunkiem, że ich mocne strony zostaną rozpoznane, a środowisko uwzględni ich potrzeby.”
Praca – przeszkody i szanse
Trudności najczęściej wymieniane:
- rekrutacja: rozmowy kwalifikacyjne oparte na „small talku” i pytaniach abstrakcyjnych,
- środowisko pracy: hałas, światło jarzeniowe, niejasne polecenia,
- relacje: ukryte zasady biurowej etykiety, których nikt nie mówi wprost,
- przeciążenie sensoryczne i wynikający z niego stres.
Ale też mocne strony:
- dokładność i dbałość o szczegóły,
- lojalność wobec pracodawcy,
- umiejętność „zanurzenia się” w zadaniu (hiperfokus),
- innowacyjność i nieszablonowe myślenie.
Nieprzypadkowo coraz więcej firm — od SAP po Microsoft — prowadzi programy rekrutacyjne dla osób w spektrum, doceniając ich talenty w IT, analizie danych, projektowaniu systemów czy kontroli jakości.
Samodzielne życie – jak to wygląda?
Nie ma jednego wzorca.
- Część osób mieszka samodzielnie, radząc sobie z finansami, gotowaniem, organizacją dnia.
- Inni wybierają mieszkania wspierane — niezależne, ale z dostępem do asystenta, gdy pojawiają się trudności.
- Są też osoby, które żyją z rodziną, bo tak czują się bezpieczniej — i to też jest forma niezależności, jeśli to świadomy wybór.
Badania wskazują, że kluczowe dla samodzielności są:
- umiejętności codziennego życia (gotowanie, sprzątanie, budżet),
- zarządzanie stresem i emocjami,
- sieć wsparcia — przyjaciele, terapeuci, grupa rówieśnicza,
- możliwość decydowania o własnym czasie.
Cytaty, które dodają odwagi
- „Autyzm nie definiuje mnie w całości. To część mnie, ale nie cała historia.” — cytat z jednego z forów wsparcia.
- Temple Grandin: „Different, not less — inny, nie gorszy.”
- Stephen Shore: „If you’ve met one person with autism, you’ve met one person with autism.” — każdy przypadek jest unikalny.
Jak wspierać drogę do niezależności? (mini-przewodnik dla rodziców i nauczycieli)
- Ćwicz umiejętności praktyczne od najmłodszych lat — gotowanie, zakupy, planowanie budżetu.
- Zachęcaj do podejmowania decyzji — nawet drobnych, by budować poczucie sprawczości.
- Szanuj pasje — mogą stać się źródłem przyszłego zawodu.
- Szukaj pracodawców otwartych na neurodiversity – neuroróżnorodność.
- Buduj sieć wsparcia — grupa znajomych, terapeutów, asystentów.
Podsumowanie
Czy osoby z autyzmem mogą pracować i prowadzić niezależne życie? Tak.
Ale odpowiedź jest pełniejsza: mogą — jeśli damy im szansę, środowisko dostosuje się do różnorodności, a oni sami otrzymają narzędzia i wsparcie, by budować własną drogę.
Jak powiedziała jedna z uczestniczek warsztatów dla dorosłych autystów:
„Niezależność to nie samotność. To prawo do bycia sobą i decydowania o własnym życiu.”
autyzm.life i neuroróżnorodni 