Jak skutecznie planować i oceniać wsparcie ucznia ze spektrum autyzmu?
Wprowadzenie: czym jest IPET?
IPET (Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny) to dokument opracowywany dla ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego.
Określa cele, działania terapeutyczne, edukacyjne i wychowawcze, a także sposoby ich realizacji i ewaluacji.
Dla uczniów z autyzmem i zespołem Aspergera IPET stanowi kluczowy element indywidualizacji nauczania i skutecznej terapii w szkole.
To dzięki niemu nauczyciele, terapeuci i rodzice mogą działać spójnie – w jednym kierunku.
🎯 Cele IPET – co warto zaplanować?
Cele ogólne
To długofalowe kierunki rozwoju ucznia, np.:
- wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego,
- rozwijanie samodzielności,
- kształtowanie pozytywnej samooceny,
- rozwijanie komunikacji i umiejętności szkolnych.
Cele szczegółowe
Powinny być konkretne, mierzalne i dostosowane do diagnozy ucznia.
Przykłady celów szczegółowych w IPET dla ucznia z ASD:
- rozpoznaje i nazywa emocje własne oraz innych,
- inicjuje kontakt z rówieśnikiem,
- stosuje zwroty grzecznościowe w codziennych sytuacjach,
- samodzielnie wykonuje czynności samoobsługowe,
- korzysta z komunikacji alternatywnej (AAC, PECS).
📘 Wskazówka: Dobrze sformułowane cele są zgodne z zasadą SMART – konkretne, mierzalne, osiągalne, realistyczne i określone w czasie.
👉 Przeczytaj eBook:
🧩 Przykładowe cele i działania dla ucznia z ASD
Każdy IPET powinien zawierać konkretne, mierzalne i realistyczne cele, dopasowane do poziomu funkcjonowania ucznia oraz jego możliwości.
Dla ucznia ze spektrum autyzmu szczególnie ważne jest połączenie celów edukacyjnych i terapeutycznych – tak, by wspierać rozwój społeczny, emocjonalny, poznawczy i komunikacyjny jednocześnie.
🗣️ Obszar: Komunikacja i język
| Cel | Działania | Formy pracy |
|---|---|---|
| Uczeń podejmuje próbę zwrócenia uwagi dorosłego. | Ćwiczenia w inicjowaniu kontaktu (np. podanie przedmiotu, dotknięcie ramienia). | Indywidualne zajęcia z pedagogiem specjalnym. |
| Uczeń stosuje komunikację alternatywną (PECS, AAC). | Nauka wymiany obrazków, korzystanie z tablicy komunikacyjnej. | Zajęcia logopedyczne, komunikacja w codziennych sytuacjach. |
| Uczeń rozpoznaje i nazywa emocje. | Karty emocji, lustro emocji, zabawy w role. | TUS, zajęcia rewalidacyjne. |
😊 Obszar: Emocje i relacje społeczne
| Cel | Działania | Formy pracy |
|---|---|---|
| Uczeń nawiązuje kontakt wzrokowy podczas rozmowy. | Ćwiczenia z lustrem, wspólne zabawy z dorosłym i rówieśnikiem. | Indywidualna terapia i zajęcia grupowe. |
| Uczeń rozpoznaje emocje innych osób. | Praca z ilustracjami, filmami edukacyjnymi, rozmowy o uczuciach. | TUS, zajęcia wychowawcze. |
| Uczeń współpracuje w parze lub małej grupie. | Gry zespołowe, wspólne budowanie, prace plastyczne. | Zajęcia integracyjne, TUS. |
👉 Przeczytaj również:
✋ Obszar: Samoobsługa i funkcjonowanie w szkole
| Cel | Działania | Formy pracy |
|---|---|---|
| Uczeń przygotowuje stanowisko pracy. | Plan dnia, checklisty obrazkowe. | Codzienne czynności szkolne. |
| Uczeń przestrzega zasad bezpieczeństwa. | Przypomnienia, modelowanie, wzmocnienia pozytywne. | Zajęcia w klasie i indywidualne rozmowy. |
| Uczeń korzysta z przerw sensorycznych. | Wprowadzenie kącika wyciszenia, przerwy ruchowe. | Sala SI, zajęcia rewalidacyjne. |
🧠 Obszar: Poznawczy i edukacyjny
| Cel | Działania | Formy pracy |
|---|---|---|
| Uczeń skupia uwagę na zadaniu przez 10 minut. | Stopniowe wydłużanie czasu aktywności, system nagród. | Zajęcia edukacyjne i terapeutyczne. |
| Uczeń rozpoznaje litery i cyfry. | Ćwiczenia multisensoryczne, karty obrazkowe. | Rewalidacja, zajęcia indywidualne. |
| Uczeń wykonuje polecenia jednoetapowe. | Proste komunikaty, wsparcie gestem lub obrazkiem. | Lekcje z nauczycielem wspomagającym. |
🧘 Obszar: Samoregulacja i zachowanie
| Cel | Działania | Formy pracy |
|---|---|---|
| Uczeń stosuje techniki wyciszające. | Ćwiczenia oddechowe, przerwy sensoryczne, „kącik spokoju”. | Zajęcia relaksacyjne i rewalidacyjne. |
| Uczeń akceptuje zmianę planu po zapowiedzi. | Wizualne zapowiedzi, trening elastyczności. | Indywidualne wsparcie terapeuty. |
| Uczeń reaguje adekwatnie na trudne emocje. | Rozmowy o uczuciach, analiza sytuacji, TUS. | Terapia indywidualna i grupowa. |
💡 Warto pamiętać, że cele i działania w IPET powinny być aktualizowane po każdej ewaluacji WOPFU.
Dzięki temu program staje się żywym dokumentem, który rozwija się razem z uczniem.
🧠 Działania w IPET – metody, formy, współpraca zespołu
Skuteczność IPET zależy nie tylko od celów, ale także od doboru metod i form pracy.
Najlepsze efekty przynosi integracja działań nauczycieli, specjalistów i rodziców.
Metody pracy terapeutycznej
- ABA (Analiza Zachowania) – kształtowanie pożądanych zachowań.
- TEACCH i strukturalizacja przestrzeni – przewidywalność, plan dnia, piktogramy.
- TUS – Trening Umiejętności Społecznych.
- Integracja sensoryczna (SI) – regulacja napięcia, poprawa koncentracji.
- Terapia logopedyczna – rozwój mowy, komunikacji alternatywnej.
- Metody wizualne i modelowanie społeczne.
Formy pracy
- zajęcia indywidualne,
- małe grupy terapeutyczne,
- zajęcia rewalidacyjne i specjalistyczne,
- praca w klasie z nauczycielem wspomagającym,
- konsultacje i współpraca z rodzicami.
Koordynacja i współdziałanie
Zespół IPET powinien działać wspólnie – wszyscy nauczyciele i terapeuci pracują na te same cele, dokumentują postępy i wspólnie analizują wyniki.
To gwarantuje spójność oddziaływań i poczucie bezpieczeństwa u dziecka.
🔍 Ewaluacja IPET – jak oceniać efekty?
Kiedy i po co?
Ewaluacja to ocena skuteczności działań zawartych w IPET-cie.
Pozwala odpowiedzieć na pytania:
- Czy cele zostały osiągnięte?
- Co zadziałało najlepiej?
- Co wymaga zmiany lub wzmocnienia?
Zgodnie z przepisami MEN, ewaluacji dokonuje się co najmniej dwa razy w roku szkolnym w formie Wielospecjalistycznej Oceny Poziomu Funkcjonowania Ucznia (WOPFU).
Jakie narzędzia wykorzystać?
- arkusze obserwacji i karty postępów,
- dzienniki zajęć i notatki nauczycieli,
- analiza prac ucznia,
- rozmowy z rodzicami i specjalistami,
- porównanie wyników diagnozy wstępnej i końcowej.
Jak formułować wnioski?
Po każdej ewaluacji zespół IPET sporządza wnioski do dalszej pracy, np.:
- kontynuacja dotychczasowych metod,
- modyfikacja form wsparcia,
- dodanie nowych celów,
- zwiększenie lub zmniejszenie liczby godzin zajęć rewalidacyjnych.
🧭 Jak prowadzić ewaluację w praktyce?
Ewaluacja IPET powinna być:
- systematyczna – oparta na bieżących obserwacjach, nie tylko końcoworocznych,
- konkretna – opisywać zachowania i umiejętności, a nie ogólne wrażenia,
- oparta na faktach – na podstawie kart obserwacji, notatek, prac ucznia, rozmów z rodzicami,
- wspólna – omawiana przez wszystkich członków zespołu IPET (nauczycieli, terapeutów, psychologa, pedagoga specjalnego, logopedę).
🧩 Przykładowe narzędzia do ewaluacji
| Narzędzie | Co ocenia | Jak wykorzystać |
|---|---|---|
| Karta obserwacji ucznia | Zmiany w zachowaniu, emocjach, komunikacji, relacjach. | Zaznaczaj postępy i trudności po każdych zajęciach rewalidacyjnych. |
| Lista kontrolna (checklista) | Osiągnięcie konkretnych celów szczegółowych. | Wpisz ✔ przy umiejętnościach, które uczeń opanował. |
| Portfolio ucznia | Prace plastyczne, pisemne, zdjęcia działań. | Porównuj efekty z różnych miesięcy. |
| Karta ewaluacji półrocznej/rocznej | Stopień realizacji celów IPET. | Wypełnij wspólnie w zespole i dołącz do dokumentacji. |
| Wywiad z rodzicem | Zmiany zauważalne w domu. | Porównaj z obserwacjami szkolnymi. |
📈 Przykłady wpisów w ewaluacji IPET
Poniżej przykładowe zapisy, które można umieścić w części „Ocena efektów i wnioski” IPET:
🔹 Obszar: Komunikacja
Cel: Uczeń podejmuje próbę kontaktu z rówieśnikami.
Ewaluacja: Cel częściowo osiągnięty – uczeń coraz częściej zwraca się do kolegów po imieniu, choć inicjuje rozmowę głównie w obecności dorosłego.
Wnioski: Kontynuować pracę nad spontanicznym podejmowaniem kontaktu; wprowadzić więcej zabaw w parach.
🔹 Obszar: Emocje i relacje
Cel: Uczeń rozpoznaje emocje na ilustracjach.
Ewaluacja: Cel osiągnięty – rozpoznaje podstawowe emocje (radość, smutek, złość). Ma trudność z emocjami złożonymi (zaskoczenie, wstyd).
Wnioski: Rozszerzyć zakres o emocje społeczne; wprowadzić gry sytuacyjne.
🔹 Obszar: Samoobsługa
Cel: Uczeń samodzielnie przygotowuje przybory do lekcji.
Ewaluacja: Cel osiągnięty w 4/5 prób; czasem potrzebuje przypomnienia.
Wnioski: Wzmocnić samodzielność poprzez rutynę wizualną (checklista obrazkowa).
🔹 Obszar: Zachowanie i samoregulacja
Cel: Uczeń stosuje strategie wyciszające (np. głęboki oddech).
Ewaluacja: Cel w trakcie realizacji – zna technikę, potrzebuje wsparcia nauczyciela, aby ją zastosować w sytuacji stresu.
Wnioski: Ćwiczyć strategie regulacji emocji w grupie i w sytuacjach codziennych; wprowadzić system sygnałów (np. karta „potrzebuję przerwy”).
🔹 Obszar: Funkcjonowanie poznawcze
Cel: Uczeń skupia uwagę na zadaniu przez 10 minut.
Ewaluacja: Znaczna poprawa – utrzymuje uwagę przez 8–9 minut, częściej kończy zadania.
Wnioski: Stopniowo wydłużać czas pracy, stosować nagrody i przerwy sensoryczne.
🧠 Jak formułować wnioski z ewaluacji?
Wnioski powinny:
- odpowiadać bezpośrednio na cele IPET,
- być konkretne i praktyczne,
- zawierać zalecenia na kolejne półrocze (np. „kontynuować”, „rozszerzyć”, „zmodyfikować”).
✅ Przykład dobrej praktyki:
„Uczeń osiągnął zakładane cele w obszarze komunikacji werbalnej. W kolejnym semestrze zaleca się rozwijanie komunikacji społecznej w sytuacjach grupowych oraz trening proszenia o pomoc.”
⚠️ Przykład do uniknięcia:
„Uczeń zrobił postępy, ale jeszcze nie jest dobrze.”
— Zbyt ogólne i nieprzydatne dla planowania dalszej pracy.
📊 Ewaluacja końcowa – co dalej?
Po zakończeniu okresu pracy (np. roku szkolnego) zespół:
- analizuje efekty realizacji IPET,
- sporządza raport końcowy lub notatkę ewaluacyjną,
- formułuje zalecenia do nowego IPET na kolejny etap edukacyjny.
💡 Ewaluacja końcowa nie zamyka pracy z uczniem – jest punktem wyjścia do następnego planu wsparcia.
👉 Przeczytaj:
🧩 Praktyczne wskazówki dla nauczycieli i terapeutów
- Indywidualizuj – nawet w tej samej klasie każde dziecko ma inne potrzeby.
- Ustal realistyczne cele – dostosowane do możliwości, nie ambicji dorosłych.
- Prowadź dokumentację na bieżąco – pomoże w ewaluacji i rozmowach z rodzicami.
- Współpracuj – efekty są najlepsze, gdy szkoła i dom działają wspólnie.
- Nie bój się zmian – IPET to dokument żywy, można go aktualizować w każdej chwili.
💬 FAQ – najczęstsze pytania o IPET
1. Co oznacza skrót IPET?
IPET to Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny – dokument określający formy, metody i cele wsparcia ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego.
2. Kto tworzy IPET?
Zespół nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem, powołany przez dyrektora szkoły. W pracach zespołu mogą uczestniczyć rodzice.
3. Jak często dokonuje się ewaluacji IPET?
Minimum dwa razy w roku szkolnym – w praktyce najczęściej po pierwszym semestrze i na koniec roku.
4. Czy IPET można zmieniać w trakcie roku?
Tak. Jeśli dziecko nie robi postępów lub jego sytuacja się zmienia, zespół może zmodyfikować program.
5. Czy rodzice mają wgląd w IPET?
Tak. Rodzice (lub pełnoletni uczeń) mają prawo zapoznać się z dokumentem, otrzymać kopię i uczestniczyć w ocenie efektów.
6. Co zawiera część ewaluacyjna IPET?
Opis osiągnięć ucznia, trudności, analizę skuteczności działań oraz wnioski i zalecenia na przyszłość.
7. Jakie są najczęstsze błędy w tworzeniu IPET?
- zbyt ogólne cele,
- brak ewaluacji,
- brak spójności działań między nauczycielami,
- nieuwzględnienie opinii rodziców.
📘 Chcesz nauczyć się tworzyć skuteczny IPET?
🔗 Sprawdź także powiązane artykuły:
- Co to jest WOPFU i IPET? Przewodnik dla nauczycieli i terapeutów
- WOPFU krok po kroku – praktyczny przewodnik
- IPET + WOPFU dla ucznia z autyzmem z trudnościami komunikacyjnymi i zachowaniami – przykładowy program
💡 Subskrybuj: Premium i Subskrypcja miesięczna 5 zł
📘 Czytaj eBooki i Pakiety lekcyjne
🎯 Zapoznaj się z: Arkusze pracy, materiały dla uczniów ze spektrum autyzmu Zespół Aspergera
👉 Czytaj codziennie wolne teksty na stronie autyzm.life i neuroróżnorodni
autyzm.life i neuroróżnorodni 