(aktualny przewodnik oparty na badaniach 2023–2025)
Wstęp: dlaczego funkcje poznawcze są fundamentem rozwoju dziecka?
Funkcje poznawcze – takie jak uwaga, pamięć robocza, planowanie, elastyczność myślenia, wnioskowanie i rozwiązywanie problemów – to neuropsychologiczne „narzędzia”, które umożliwiają dziecku uczenie się, radzenie sobie z emocjami, rozwijanie języka i funkcjonowanie w życiu codziennym.
Najnowsze badania (m.in. Journal of Neurodevelopmental Disorders, 2024; Child Neuropsychology, 2023; Frontiers in Psychology, 2025) pokazują, że:
- wczesny trening funkcji poznawczych poprawia wyniki szkolne,
- wzmacnia umiejętności społeczne i regulację emocji,
- wspiera rozwój mowy i komunikacji,
- redukuje zachowania trudne wynikające z przeciążenia poznawczego.
Co ważne – mózg dziecka jest neuroplastyczny, co oznacza, że regularna i dobrze zaplanowana praca przynosi realne efekty nawet u dzieci z trudnościami rozwojowymi, ASD, ADHD, dysleksją czy zaburzeniami mowy.
1. Czym są funkcje poznawcze? (krótko i naukowo)
✔ Uwaga – zdolność selekcji bodźców i utrzymania skupienia.
Dzieli się na:
- uwagę selektywną,
- trwałą (sustained attention),
- naprzemienną,
- podzielną.
✔ Pamięć robocza (working memory)
Przechowuje informacje „na bieżąco”, potrzebne do myślenia i wykonywania zadań (np. zapamiętanie polecenia).
✔ Funkcje wykonawcze – zarządzanie zachowaniem:
- planowanie,
- hamowanie impulsów,
- elastyczność poznawcza.
✔ Myślenie logiczne i wnioskowanie
Umiejętność dostrzegania zależności, porządkowania informacji, rozwiązywania problemów.
Badania (Diamond, 2024) wykazują, że te procesy rozwijają się najintensywniej między 4. a 12. rokiem życia, co czyni ten okres kluczowym czasem interwencji.
👇 Przeczytaj:
2. Jak wspierać uwagę u dzieci? – techniki oparte na dowodach
2.1. Uważne patrzenie i śledzenie wzrokowe
Pomaga w rozwijaniu selektywnej uwagi i kontroli ruchów oczu.
Przykłady ćwiczeń:
- śledzenie spadającego piórka, bańki mydlanej, piłeczki,
- „podążaj za światłem” – latarka po ścianie,
- labirynty i ścieżki wzrokowe.
2.2. Gra w różnice i detale
Wzmacnia uwagę analityczną oraz spostrzegawczość.
Badania z 2023 r. pokazują, że regularne zadania wizualne poprawiają także tempo czytania.
2.3. Metoda „krótkich okien uwagi”
Dla wielu dzieci skuteczność rośnie, gdy praca odbywa się w rytmie:
3–5 minut pracy → 1 minuta przerwy sensorycznej.
To potwierdzają wyniki badań nad mikro-przerwami (Cognitive Ergonomics, 2024).
3. Jak wspierać pamięć u dzieci?
3.1. Ćwiczenia pamięci słuchowej
- powtarzanie sekwencji dźwięków,
- „powtórz rytm”,
- powtarzanie prostych zdań lub poleceń.
3.2. Pamięć wzrokowa
- układanie sekwencji obrazków,
- gry typu „memory”,
- „co zniknęło ze stołu?”.
3.3. Pamięć robocza – kluczowa w nauce
Badania (Holmes & Gathercole, 2024) pokazują, że trening pamięci roboczej wpływa na:
- umiejętność czytania,
- rozwiązywanie zadań matematycznych,
- rozumienie instrukcji.
Proste ćwiczenia:
- odtwórz sekwencję ruchów (np. klaśnięcie + podskok),
- powtarzanie liczb w kolejności i od końca,
- układanie wzorów z klocków.
4. Rozwijanie myślenia logicznego – od zabawy do neurotreningu
4.1. Rozpoznawanie wzorów i sekwencji
- koraliki, patterny, sekwencje kolorów,
- układanki typu „co będzie dalej?”.
4.2. Kategorie i klasyfikowanie
Wzmacnia strukturyzowanie myślenia.
Ćwiczenia:
- sortowanie przedmiotów,
- układanie obrazków w grupy (zwierzęta, jedzenie, pojazdy),
- wyszukiwanie elementów „który nie pasuje?”.
4.3. Proste rozumowanie przyczynowo-skutkowe
- historyjki obrazkowe,
- układanie zdarzeń w kolejności,
- rozwiązywanie codziennych „problemów” (np. co zrobić, gdy zabrakło farby?).
5. Programy i metody terapeutyczne poprawiające funkcje poznawcze (2024–2025)
✔ Attention Process Training (APT)
Stosowany w neurorehabilitacji i terapii dzieci.
Wzmacnia: uwagę selektywną, podzielną i naprzemienną.
✔ Cogmed Working Memory Training
Badania (2024) potwierdzają skuteczność w poprawie pamięci roboczej u dzieci z ASD i ADHD.
✔ Trening funkcji wykonawczych FLEX+
Program prowadzony w USA i Europie (2023–2025).
Wspiera planowanie i hamowanie reakcji.
✔ Metoda Feuersteina (FIE)
Skupia się na rozwijaniu myślenia, rozwiązywania problemów i elastyczności poznawczej.
✔ Terapia poznawczo-ruchowa (CO-OP)
Łączy motorykę z funkcjami wykonawczymi.
Skuteczna w pracy z dziećmi o profilu zaburzeń koordynacji, ASD i ADHD.
👇 Przeczytaj:
6. Środowisko, które wspiera funkcje poznawcze – co mogą zrobić rodzice?
✔ Rytuały i przewidywalność
Zmniejszają przeciążenie poznawcze.
✔ Ograniczenie bodźców rozpraszających
Telefon, telewizor, głośne zabawki – redukcja = lepsza uwaga.
✔ Zabawy bezekranowe
Klocki, puzzle, gry przestrzenne bardziej stymulują mózg niż aplikacje mobilne.
✔ Wsparcie sensoryczne
Gdy dziecko jest przebodźcowane → koncentracja spada.
Gdy jest niedostymulowane → także spada.
Balans sensoryczny = lepsza praca mózgu.
7. Gotowe ćwiczenia do wykorzystania w domu i terapii (zestaw praktyczny)
1. „Co się zmieniło?”
Obserwacja → pamięć → analiza.
2. Sekwencje ruchowe – „Powtórz za mną”
Ruch + pamięć robocza.
3. Storytelling z obrazkami
Rozmowa, logiczne myślenie, język.
4. Budowanie wzorów z klocków LEGO
Trening przestrzeni, pamięci wzrokowej i wnioskowania.
5. „Głuchy telefon obrazkowy”
Pamięć wzrokowa i elastyczność.
6. Zadania detektywistyczne
„Znajdź trzy brakujące elementy na obrazku”.
8. Jak często ćwiczyć, aby były efekty? (to bardzo ważne!)
Najnowsze metaanalizy (APA, 2024) wskazują:
- krótkie sesje 10–15 min,
- 3–5 razy w tygodniu,
- stała pora dnia,
- prowadzenie prostego dziennika postępów.
Regularność jest ważniejsza niż intensywność.
📌 Powiązane
- Trening Funkcji Poznawczych dla dzieci ze spektrum autyzmu: Praktyczne strategie terapeutyczne
- Zaburzenia procesów poznawczych u dzieci w wieku przedszkolnym
- Czego tu brakuje? Pamięć i logiczne myślenie – zabawy dla dzieci
Podsumowanie
Trening funkcji poznawczych to potężne narzędzie wspierające rozwój dziecka – zarówno neurotypowego, jak i z ASD, ADHD, SLI czy trudnościami szkolnymi. Wzmacnia uwagę, pamięć, planowanie, rozumowanie, narrację językową i zdolność do samodzielnego uczenia się.
Najważniejsze w terapii to:
✔ systematyczność,
✔ dobór metod do poziomu rozwoju,
✔ połączenie środowiska domowego i terapeutycznego,
✔ zabawowa forma,
✔ stopniowe budowanie kompetencji.
💎 Subskrybuj
👉 Zajrzyj do artykułów, scenariuszy rewalidacyjnych i terapeutycznych na autyzm.life i neuroróżnorodni
📘 Sprawdź też eBooki i Pakiety lekcyjne oraz Arkusze i scenariusze rewalidacyjne wspierające rozwój emocji i komunikacji i wiele innych, nowych narzędzi do pracy w górnych zakładkach strony oraz aktualnych wpisach publikowanych codziennie.
💎 Subskrypcja 5 zł / Premium 10 zł – ciekawe scenariusze i narzędzia pracy.
👇 Przeczytaj:
autyzm.life i neuroróżnorodni 