Praktyczne ćwiczenia, techniki wyciszania i karta obserwacji objawów lęku.
Wprowadzenie
Lęk to jedno z najczęściej występujących zaburzeń współistniejących u dzieci ze spektrum autyzmu (ASD). Szacuje się, że aż 40–60% dzieci z ASD doświadcza chronicznych objawów lękowych, które znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie. Niestety, lęk u dziecka z autyzmem często pozostaje niezauważony – objawia się inaczej niż u dzieci neurotypowych. Jak go rozpoznać i skutecznie wspierać dziecko w radzeniu sobie z lękiem?
Jak wygląda lęk u dziecka ze spektrum autyzmu?
Dzieci z ASD mogą nie potrafić wyrazić słowami tego, że się boją. Zamiast tego lęk objawia się przez:
- zachowania oporowe (np. odmowa wejścia do klasy, płacz, wycofanie),
- ataki złości, krzyk, agresję – będące próbą radzenia sobie z napięciem,
- problemy żołądkowe, bóle głowy, bezsenność,
- nadwrażliwość na bodźce – hałas, światło, zmiany w otoczeniu,
- fiksacje tematyczne lub rytuały zwiększające poczucie bezpieczeństwa.
Typowe rodzaje lęku u dzieci z ASD to:
- lęk separacyjny,
- lęk społeczny,
- lęk przed porażką lub zmianą rutyny,
- fobie specyficzne (np. windy, odkurzacze, psy),
- uogólniony lęk związany z nieprzewidywalnością świata.
Jak pomóc dziecku z autyzmem w sytuacjach lękowych?
1. Zrozum emocje dziecka
Nie każde zachowanie „trudne” wynika ze złej woli. Lęk to realne doświadczenie, które może przytłaczać. Pomocne pytania:
- Co dzieje się przed wybuchem/zamrożeniem?
- Jakie sytuacje budzą niepokój?
- Czy są znaki ostrzegawcze (np. napięcie mięśni, tiki, unikanie kontaktu)?
2. Nazwij emocje
Używaj prostych zdań:
👉 „Widzę, że się boisz”
👉 „To może być trudne, ale jestem obok”
👉 „Twoje ciało pokazuje, że coś cię martwi”
Pomocne narzędzia:
- karty emocji,
- termometry emocji,
- skalowanie lęku od 0 do 10.
3. Wprowadź strategie regulacji emocji
- Techniki oddechowe (np. oddychanie jak dmuchanie świeczki, oddychanie kwadratowe),
- Ćwiczenia ruchowe (np. skakanie, rozciąganie),
- Strefa wyciszenia (koc obciążeniowy, słuchawki wygłuszające, przedmioty sensoryczne),
- Rytuały bezpieczeństwa (np. „plecak spokoju”, harmonogram dnia).
4. Ćwicz przez zabawę i terapię
Zajęcia z elementami TUS, CBT, arteterapii i zabaw sensorycznych mogą pomóc dziecku:
- rozpoznać, co wywołuje lęk,
- uczyć się nowych strategii,
- nabierać pewności siebie w trudnych sytuacjach.
Przykładowe ćwiczenia wspierające dziecko z lękiem
🧠 Ćwiczenie 1: „Co się dzieje w mojej głowie?”
Poproś dziecko, aby narysowało swoje myśli, gdy czuje się niespokojne. Rozmawiajcie o tym, które myśli są pomocne, a które lękowe.
🧘♀️ Ćwiczenie 2: „Oddychaj z dłonią”
- Połóż dłoń przed sobą,
- Drugą ręką przesuwaj po palcach – w górę wdech, w dół wydech,
- Pomaga skupić się i uspokoić ciało.
🎨 Ćwiczenie 3: „Mój słoik spokoju”
- Napełnijcie słoik wodą, brokatem i klejem.
- Potrząśnijcie – dziecko obserwuje opadający brokat jako metaforę uspokajania myśli.
Kiedy skonsultować się ze specjalistą?
Jeśli lęk utrudnia funkcjonowanie dziecka (np. uniemożliwia chodzenie do szkoły, relacje z rówieśnikami, sen), warto zwrócić się do:
- psychologa dziecięcego,
- terapeuty CBT z doświadczeniem w pracy z ASD,
- psychiatry dziecięcego (w razie potrzeby farmakoterapii).
Wczesne wsparcie zapobiega eskalacji objawów i poprawia jakość życia dziecka i rodziny.
Podsumowanie
Lęk u dziecka ze spektrum autyzmu nie jest fanaberią, ale realnym doświadczeniem. Rozpoznanie objawów, stworzenie bezpiecznego środowiska i nauczenie dziecka strategii radzenia sobie z emocjami pozwala mu rozwijać się i uczyć z większym poczuciem bezpieczeństwa.
Najczęściej zadawane pytania
Czy każde dziecko z autyzmem ma zaburzenia lękowe?
Nie, ale wiele dzieci w spektrum przejawia objawy lęku w różnej postaci.
Jak odróżnić lęk od „trudnych zachowań”?
Lęk często poprzedza zachowanie – może się objawiać fizycznie (np. napięcie, wycofanie) lub przez wzmożone rytuały.
Czy leki są konieczne?
Tylko w poważnych przypadkach. Najpierw warto wprowadzić strategie terapeutyczne i środowiskowe.
Czy szkoła może wspierać dziecko z lękiem?
Tak! Poprzez rytuały, strefę ciszy, przewidywalność i wsparcie nauczyciela dziecko może poczuć się bezpieczniej.
🧠 ĆWICZENIA dla dziecka z autyzmem i zaburzeniami lękowymi (Rozwinięcie)
Proste, praktyczne i gotowe do wykorzystania w domu, szkole lub terapii.
🧘♂️ Ćwiczenie 1: Oddychanie z dłonią
Cel: Regulacja napięcia, skupienie na oddechu.
Dla kogo: Dzieci w wieku 4+
Jak wykonać:
- Poproś dziecko, by rozłożyło jedną dłoń jak wachlarz.
- Drugą ręką niech przesuwa po palcach – w górę (wdech), w dół (wydech).
- Powtarzajcie 2–3 razy.
Wskazówka: Można dodać prosty rym: „Wdech jak góra, wydech jak chmurka.”
🎨 Ćwiczenie 2: Narysuj swój lęk
Cel: Uzewnętrznienie emocji, rozpoznanie i nazwanie lęku.
Jak wykonać:
- Poproś dziecko, aby narysowało coś, czego się boi.
- Porozmawiajcie o rysunku: Jak wygląda? Czy ma imię? Co by mu pomogło zniknąć?
🌀 Ćwiczenie 3: Słoik spokoju
Cel: Pomoc w wyciszeniu, skupienie uwagi.
Materiały: Słoik z wodą, brokat, klej w płynie.
Jak wykonać:
- Napełnijcie słoik wodą i wsypcie brokat.
- Zakręćcie i potrząśnijcie.
- Obserwujcie, jak brokat opada – symbolizuje uspokajanie emocji.
🛡️ Ćwiczenie 4: Bezpieczne miejsce w wyobraźni
Cel: Nauka techniki wizualizacji w sytuacjach stresu.
Jak wykonać:
- Poproś dziecko, by zamknęło oczy i wyobraziło sobie miejsce, w którym czuje się bezpiecznie (np. domek, ogród, pokój z ulubioną zabawką).
- Zadaj pytania: Co tam widzisz? Co słyszysz? Jak się czujesz?
- Można narysować to miejsce lub zrobić makietę.
🗣️ Ćwiczenie 5: Co mogę zrobić, gdy się boję? – Mapa strategii
Cel: Utrwalenie pomocnych reakcji w sytuacji lęku.
Jak wykonać:
- Narysuj razem z dzieckiem mapę (np. w formie chmurek):
- „Oddycham głęboko”
- „Mówię: Potrzebuję przerwy”
- „Idę do kącika ciszy”
- „Szukam dorosłego”
- Zawieście mapę w widocznym miejscu.
📋 KARTA OBSERWACJI LĘKU U DZIECKA Z ASD – TABELA
| Data | Sytuacja (co się wydarzyło) | Objawy lęku (co zauważono) | Reakcja dziecka | Reakcja dorosłego | Co pomogło? |
|---|---|---|---|---|---|
| 2025-03-26 | Zmiana nauczyciela na zastępstwo | Płacz, skulenie się | Schowanie się pod biurko | Uspokojenie, przytulenie | Ciche miejsce, harmonogram |
👉 Jak używać:
- Uzupełniaj po każdej sytuacji lękowej.
- Szukaj wzorców i skutecznych metod wsparcia.
- Dziel się kartą z terapeutą, wychowawcą lub rodzicem.
🔹 Szukasz materiałów do pracy z dzieckiem z ASD i lękiem? Zajrzyj do naszych ćwiczeń, arkuszy i scenariuszy rewalidacyjnych na stronie 👉 autyzm.life
autyzm.life i neuroróżnorodni 