Zosia, która „zbyt mocno wszystko bierze do siebie”
Zosia, lat 8, chodzi do drugiej klasy szkoły podstawowej. Jest bystra, empatyczna, zawsze gotowa pomóc koleżankom. Ale wystarczy jedno niewinne słowo – „dzisiaj pobawię się z kimś innym” – a świat dziewczynki wali się jak domek z kart. Zosia zaczyna płakać, wycofuje się, mówi, że „nikt jej nie lubi” i że „wszyscy się od niej odwracają”. Kiedy nauczyciel nie pochwali jej pracy, Zosia natychmiast zaczyna przepraszać, bo „na pewno zrobiła coś źle”. W domu jest nerwowa, spięta, pełna samokrytyki.
Dopiero po kilku miesiącach zrozumiano, że Zosia nie „przesadza” ani nie jest „rozpuszczona”. Jej reakcje były prawdziwe – bolesne i intensywne. Diagnoza: Rejection Sensitivity Dysphoria, czyli nadwrażliwość na odrzucenie, często współwystępująca z ADHD i autyzmem.
Czym jest Rejection Sensitivity Dysphoria (RSD)?
Rejection Sensitivity Dysphoria (RSD) to wyjątkowo intensywna emocjonalna reakcja na postrzegane odrzucenie, krytykę lub porażkę. Występuje często u dzieci i dorosłych z ADHD i ASD, choć nie jest jeszcze formalnie klasyfikowana w systemach diagnostycznych, takich jak DSM-5.
Według Jennifer Kemp i Monique Mitchelson:
„RSD to jakby każda drobna sugestia, że nie jesteśmy wystarczająco dobrzy, była odbierana jak krzyk, że nie zasługujemy na miłość.”
To nie tylko wrażliwość – to emocjonalne tsunami, które może zdominować funkcjonowanie dziecka.
Objawy RSD u dzieci z ADHD i ASD
🔹 Emocjonalne:
- Ekstremalna reakcja na krytykę – płacz, wybuchy złości, wycofanie
- Lęk przed porażką i oceną – perfekcjonizm lub unikanie zadań
- Poczucie bycia „gorszym”, nawet po drobnych uwagach
- Niska samoocena, mimo obiektywnych sukcesów
🔹 Społeczne:
- Przesadne reagowanie na konflikty z rówieśnikami
- Uczucie odrzucenia, nawet gdy nie ma obiektywnych powodów
- Izolowanie się, by uniknąć potencjalnego zranienia
- Potrzeba ciągłego zapewniania o akceptacji („Czy nadal mnie lubisz?”)
🔹 Behawioralne:
- Agresywne lub impulsywne reakcje obronne
- Rezygnacja z podejmowania wyzwań (np. unikanie konkursów, prezentacji)
- Nadmierne przepraszanie lub tłumaczenie się
Neurobiologiczne podłoże RSD
RSD nie jest „wymysłem” ani kwestią wychowania – ma solidne podstawy neurologiczne. Dzieci z ADHD i ASD często mają bardziej reaktywny układ limbiczny (odpowiedzialny za emocje) i mniej efektywną kontrolę impulsów. Oznacza to, że informacja o możliwym odrzuceniu trafia do mózgu jak sygnał zagrożenia.
W efekcie – nawet pozornie niewinna uwaga uruchamia mechanizm „walki lub ucieczki”, co może skutkować albo wybuchem emocji, albo zamrożeniem i wycofaniem.
Jak wspierać dziecko z RSD?
🛠️ 1. Nazwij emocje, które się pojawiają
Dziecko potrzebuje słownika emocji. Ucz je rozróżniania: smutku, rozczarowania, zranienia, złości. Pomocne mogą być karty emocji, książeczki terapeutyczne, metafory (np. „Twoje serce czasem jakby miało cieniutką skórkę – wszystko od razu czuje mocniej”).
🛠️ 2. Oddziel fakty od interpretacji
Dzieci z RSD często mylą fakty z domysłami. Warto z nimi pracować nad myśleniem: „Co się naprawdę wydarzyło?”, „Czy to możliwe, że ktoś mnie nie odrzucił, tylko był zmęczony?”
🛠️ 3. Wzmocnij poczucie wartości
Buduj narrację: „Jesteś ważna, nawet jeśli ktoś ma inny plan”. Chwal za starania, nie tylko za efekty. Przypominaj, że błędy są naturalne.
🛠️ 4. Ćwicz strategie samoregulacji
Pomocne są:
- techniki oddechowe,
- ćwiczenia uważności (mindfulness),
- zabawy z wizualizacją (np. „bańka ochronna” chroniąca emocje),
- rytuały wyciszające.
🛠️ 5. Wprowadź scenariusze społeczne
Dzieciom ze spektrum i ADHD pomagają krótkie, powtarzalne scenariusze, które pokazują, jak reagować w trudnych sytuacjach. Np.: „Gdy ktoś nie chce się bawić, mogę zapytać: A może później?”
„RSD nie oznacza, że dziecko jest zbyt wrażliwe. Oznacza, że jego serce krzyczy tam, gdzie inne tylko szepczą.” – Jennifer Kemp
Poniżej znajduje się szczegółowa lista objawów RSD u dzieci oraz mini-pakiet ćwiczeń wspierających samoregulację emocjonalną, który możesz od razu wykorzystać jako materiał edukacyjny lub terapeutyczny.
🔥 Lista objawów RSD (Rejection Sensitivity Dysphoria) u dzieci z ADHD i ASD
🔹 Emocjonalne:
- Intensywne przeżywanie krytyki, nawet drobnej uwagi
- Wybuchy emocji po realnym lub wyimaginowanym odrzuceniu
- Lęk przed odrzuceniem lub pomyłką
- Niska tolerancja na frustrację
- Wstyd, poczucie winy, obwinianie siebie
🔹 Behawioralne:
- Wycofanie społeczne lub izolacja (unika sytuacji, gdzie może być oceniane)
- Impulsywne reakcje (np. złość, agresja słowna, trzaskanie drzwiami)
- Płaczliwość lub „zamrożenie” (brak reakcji, milczenie)
- Ucieczka przed wyzwaniami – np. niechęć do udziału w konkursach, pracach grupowych
- Nadmierne przepraszanie i potrzeba potwierdzania akceptacji
🔹 Społeczne i poznawcze:
- Skrajna potrzeba bycia lubianym przez wszystkich
- Błędna interpretacja intencji innych (np. neutralny ton głosu = „jest na mnie zły”)
- Trudność w odbudowywaniu relacji po konflikcie
- Poczucie „bycia gorszym” i braku wartości
- Częste myślenie katastroficzne („Już nikt mnie nigdy nie polubi”)
🎒 Mini-pakiet ćwiczeń wspierających samoregulację emocjonalną
Poniżej znajdziesz zestaw 5 prostych i skutecznych ćwiczeń, które możesz wdrożyć w domu, szkole lub terapii – wspomagają dziecko w lepszym rozumieniu i regulowaniu emocji związanych z odrzuceniem.
🧘 1. „Fala emocji” – uważność i rozpoznawanie uczuć
Cel: zauważanie emocji bez ucieczki od nich
Jak wykonać:
Poproś dziecko, aby zamknęło oczy i wyobraziło sobie emocje jak fale na morzu.
– Gdy emocja się pojawia, nie uciekamy – obserwujemy ją jak falę.
– Pytamy: „Co to za emocja?”, „Gdzie ją czuję w ciele?”, „Czy to fala duża czy mała?”
Wskazówka: można rysować fale i opisywać każdą z nich – smutek, złość, zawstydzenie.
🎈 2. „Balon z emocją” – ćwiczenie oddechowe
Cel: wyciszenie układu nerwowego po przeżyciu odrzucenia
Jak wykonać:
– Dziecko wyobraża sobie balon i „dmucha w niego” powoli przez nos (wdech 4 sekundy) i usta (wydech 6 sekund).
– Każdy wydech to wypuszczenie z siebie emocji.
– Można nadać kolor balonowi – np. czerwony to złość, niebieski to smutek.
🛡️ 3. „Tarcza słów” – ochrona przed krytyką
Cel: budowanie odporności na trudne słowa
Jak wykonać:
– Na kartce dziecko rysuje tarczę i wpisuje w niej „mocne słowa”, które je chronią (np. „Jestem dobry w…”, „Zasługuję na szacunek”, „To tylko opinia”)
– Poza tarczą wpisujemy słowa raniące lub krytyczne – i mówimy, że one nie mają mocy, gdy tarcza jest aktywna.
💬 4. „Co mówi mój głos w głowie?” – odróżnianie faktów od interpretacji
Cel: nauka identyfikowania automatycznych, zniekształconych myśli
Jak wykonać:
– Dziecko mówi, co pomyślało po odrzuceniu (np. „Nie chcą się ze mną bawić, bo mnie nie lubią”)
– Terapeuta/rodzic pyta: „A co jeszcze może być powodem?”, „Czy to fakt, czy tylko myśl?”
– Wspólnie zapisujemy alternatywne wersje wydarzenia
📦 5. „Pudełko mocy” – osobisty zestaw wsparcia
Cel: wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa
Jak wykonać:
– Dziecko tworzy pudełko lub słoik, do którego wkłada:
- rysunki z dobrymi wspomnieniami
- ulubiony zapach (np. chusteczka z olejkiem lawendowym)
- zdjęcia bliskich osób
- „listy wsparcia” od rodziców, nauczyciela lub samego siebie
– W trudnych chwilach dziecko może sięgać po zawartość pudełka.
Najczęściej zadawane pytania
Czy RSD można zdiagnozować?
Na ten moment RSD nie jest odrębną jednostką diagnostyczną, ale może być opisane w kontekście profilu funkcjonowania dziecka – zwłaszcza z ADHD lub ASD.
Czy RSD przechodzi z wiekiem?
Nie zawsze. Bez wsparcia i nauki regulacji emocji może nasilać się w okresie dojrzewania. Dobra wiadomość: dzieci z RSD mogą rozwijać odporność emocjonalną przy odpowiednim podejściu.
Czy dziecko z RSD może chodzić do zwykłej szkoły?
Tak – ale potrzebuje zrozumienia, elastyczności i czasem modyfikacji w komunikacji nauczycieli. Wsparcie emocjonalne jest kluczem.
Podsumowanie
RSD to realne i często bolesne doświadczenie dla dzieci z ADHD i ASD. Nie oznacza „nadwrażliwości” w pejoratywnym sensie, ale głębszego przeżywania, które wymaga empatii, cierpliwości i narzędzi wspierających. Rozpoznanie RSD może być przełomem – zarówno dla dziecka, jak i dla dorosłych, którzy je wspierają.
Nie chodzi o to, by dziecko mniej czuło. Chodzi o to, by wiedziało, jak sobie z tym czuciem radzić.
autyzm.life i neuroróżnorodni 