Nie każde dziecko, które nie usiedzi w miejscu, ma ADHD. Nie każde, które unika kontaktu wzrokowego, ma autyzm. A jednak, coraz częściej spotykamy dzieci, które łączą cechy obu tych zaburzeń neurorozwojowych. Podwójna diagnoza – ASD (autism spectrum disorder) i ADHD (attention deficit hyperactivity disorder) – to nie etykieta, lecz klucz do głębszego zrozumienia.
„Widzimy nie dziecko z problemem, lecz dziecko z potrzebą, która domaga się odpowiedzi.”
– Stuart Shanker, Self-Reg
🔍 Co oznacza podwójna diagnoza: ASD + ADHD?
Jeszcze do niedawna diagnoza ADHD wykluczała diagnozę autyzmu – dziś wiadomo, że współwystępowanie tych dwóch zaburzeń jest nie tylko możliwe, ale występuje u 30–50% dzieci z ASD (Leitner, 2014). ADHD może być pierwszym zauważonym objawem w młodszym wieku, natomiast cechy autystyczne stają się wyraźniejsze z czasem – zwłaszcza w kontaktach społecznych.
✳️ Czym różni się podwójna diagnoza od pojedynczych?
Dziecko z autyzmem i ADHD:
- łatwo się rozprasza, ale też ma trudności z filtrowaniem bodźców sensorycznych
- jest impulsywne, ale też sztywne poznawczo
- ma trudność z koncentracją, ale także z rozumieniem norm społecznych
- reaguje nadmiernie emocjonalnie, ale nie zawsze potrafi nazwać swoje uczucia
To nie suma trudności. To osobny profil neuroróżnorodności, który wymaga innego wsparcia niż w przypadku „samego” ADHD czy „samego” ASD.
🧠 Jakie sygnały mogą świadczyć o podwójnej diagnozie?
W wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym warto zwrócić uwagę na kombinację poniższych objawów:
| Sfera funkcjonowania | Możliwe objawy |
|---|---|
| Uwaga | bardzo krótka koncentracja, nadmierna ruchliwość, trudności w utrzymaniu uwagi mimo zainteresowania |
| Emocje i impulsy | wybuchy złości, trudności z regulacją emocji, płaczliwość lub impulsywne reakcje na zmianę |
| Relacje społeczne | trudność w zabawie z rówieśnikami, dosłowne rozumienie wypowiedzi, unikanie kontaktu wzrokowego |
| Komunikacja | opóźnienia w mowie, echolalia, trudność w podtrzymaniu rozmowy |
| Sensoryka | nadwrażliwość na dźwięki, dotyk, światło, potrzeba silnych bodźców (np. skakanie, gryzienie) |
Dziecko może być postrzegane jako „niegrzeczne”, „rozpuszczone” lub „dziwne”, podczas gdy jego mózg po prostu przetwarza świat inaczej.
Poniżej znajdziesz czytelną i edytowalną wersję checklisty objawów ASD + ADHD, gotową do skopiowania i wykorzystania np. w arkuszu obserwacyjnym lub dokumencie IPET.
✅ Checklista objawów: ASD + ADHD
(Dla nauczycieli i rodziców)
Zaznacz obserwacje, które często lub stale występują u dziecka.
🔹 UWAGA I KONCENTRACJA
… Trudność z utrzymaniem uwagi, nawet podczas interesujących aktywności
… Sprawia wrażenie, jakby „nie słyszało” poleceń
… Nie kończy zadań, przerywa w połowie
… Bardzo łatwo się rozprasza bodźcami z otoczenia
… Ma trudność z przewidywaniem skutków działań
🔹 RUCHLIWOŚĆ I IMPULSYWNOŚĆ
… Wierci się, wstaje, chodzi bez potrzeby
… Przerywa innym, wtrąca się do rozmów
… Reaguje impulsywnie: krzyk, płacz, działanie bez namysłu
… Nie potrafi czekać na swoją kolej
… Zachowuje się ryzykownie lub nieadekwatnie do sytuacji
🔹 KOMUNIKACJA I RELACJE SPOŁECZNE
… Ma trudności z prowadzeniem rozmowy
… Nie rozumie żartów, ironii, metafor
… Unika kontaktu z rówieśnikami lub wchodzi w konflikty
… Nie rozpoznaje emocji innych osób
… Woli samotną zabawę lub powtarzalne czynności
🔹 EMOCJE I SAMOREGULACJA
… Ma trudność z nazywaniem swoich emocji
… Szybko się złości lub płacze
… Reaguje przesadnie na drobne zmiany
… Nie toleruje frustracji (np. odmowy, niepowodzenia)
… Nie potrafi się wyciszyć bez pomocy dorosłego
🔹 ZACHOWANIA SENSORYCZNE
… Nadwrażliwość na dźwięki, światło, dotyk lub zapachy
… Poszukiwanie silnych bodźców (skakanie, gryzienie, kręcenie się)
… Nie toleruje niektórych tkanin lub ubrań
… Często wkłada przedmioty do ust, stuka, ssie
… Nie może się skupić w hałaśliwym otoczeniu
🔹 ROZWÓJ POZNAWCZY I ZAINTERESOWANIA
… Skupienie na bardzo wąskim temacie zainteresowań
… Uczy się wybiórczo – np. świetna pamięć do dat, trudność z abstrakcją
… Ma trudność z przenoszeniem wiedzy na nowe sytuacje
… Wykonuje powtarzalne schematy zabaw lub zachowań
… Wykazuje nierównomierny rozwój – silne i słabe obszary
🔎 Jak korzystać z checklisty?
– Jeśli w każdej kategorii pojawia się 3 lub więcej potwierdzeń, warto skonsultować się ze specjalistą (psycholog, pedagog, psychiatra).
– Lista może stanowić materiał pomocniczy do IPET, WOPFU, diagnozy funkcjonalnej.
– Przydatna także jako narzędzie obserwacyjne w przedszkolu lub szkole.
🛠️ Jak wspierać dziecko z podwójną diagnozą?
1. Zbuduj przewidywalne środowisko
Dzieci z ASD i ADHD czują się bezpieczniej, gdy znają strukturę dnia. Używaj wizualnych planów, piktogramów i rytuałów przejścia. Zmiany zapowiadaj z wyprzedzeniem.
2. Rozwijaj samoregulację – nie tylko zachowanie
Zamiast karać za „niewłaściwe” reakcje, ucz dziecko rozpoznawania emocji, oddychania przeponowego, technik wyciszenia (np. „kotwica spokoju”, zabawy sensoryczne, techniki NLP).
3. Stosuj podejście multisensoryczne
Nauka angażująca więcej niż jeden kanał zmysłowy (wzrok, słuch, ruch) przynosi lepsze efekty. Wspieraj ruch, dotyk, dźwięk w zadaniach edukacyjnych.
4. Ucz społecznych zasad przez doświadczenie
Trening Umiejętności Społecznych (TUS), scenki sytuacyjne, komiksy z dialogami, gry ról – pomagają dziecku zrozumieć, co wypada, a co może ranić innych.
5. Dawkuj bodźce – unikaj przeciążenia
Zbyt wiele hałasu, zapachów, kolorów czy poleceń może prowadzić do meltdowns (załamań sensoryczno-emocjonalnych). Dziecko z ADHD może je wyrażać jako agresję, a z ASD – jako zamknięcie się w sobie.
Co jeszcze warto zapamiętać?
– Dziecko z podwójną diagnozą nie wybiera swoich trudności.
– Jego zachowania często są strategiami przetrwania w zbyt trudnym świecie.
– To, co dla dorosłego jest „drobnostką”, dla niego może być katastrofą (np. nagła zmiana planu).
– Empatia, cierpliwość i elastyczność są kluczowe w procesie wspierania.
„To, co działa na jedno dziecko z ADHD, nie zadziała na inne. To, co działa na jedno dziecko z autyzmem, nie zadziała na inne. A dziecko z dwiema diagnozami? Potrzebuje własnej ścieżki.”
– Temple Grandin
📚 Polecane źródła i literatura
- Leitner, Y. (2014). The co-occurrence of autism and attention deficit hyperactivity disorder in children – what do we know? Frontiers in Human Neuroscience, 8, 268.
- Shanker, S. (2016). Self-Reg. Jak pomóc dziecku i sobie nie dać się stresowi.
- Antshel, K. M., Zhang-James, Y., & Faraone, S. V. (2013). The comorbidity of ADHD and autism spectrum disorder. Expert Review of Neurotherapeutics, 13(10), 1117–1128.
- Pete Wharmby, Atypowy
- www.chadd.org – ADHD and Autism resources
- www.autyzm.edu.pl – polskie materiały terapeutyczne i edukacyjne
Najczęściej zadawane pytania
Czy dziecko z ADHD i ASD musi mieć osobne orzeczenie?
W praktyce coraz częściej wydaje się orzeczenia z uwzględnieniem obu rozpoznań, co pozwala na pełniejsze wsparcie edukacyjne i terapeutyczne (IPET, WOPFU, zajęcia rewalidacyjne).
Jak odróżnić ADHD od ASD?
Trudne – szczególnie w młodszym wieku. Potrzebna jest diagnoza interdyscyplinarna: psycholog, psychiatra, logopeda, pedagog specjalny.
Czy każde dziecko z ASD ma nadpobudliwość?
Nie – niektóre dzieci z ASD są wycofane, inne nadaktywne. Ale gdy obie diagnozy się pokrywają, często widać znaczne trudności w kontroli emocji i koncentracji.
Jak długo trwa terapia?
Wsparcie dla dziecka z podwójną diagnozą to proces długofalowy – obejmuje edukację, rodzinę i środowisko szkolne.
autyzm.life i neuroróżnorodni 