Jak wspierać rozwój skupienia u dzieci z ASD?

Dla wielu uczniów ze spektrum autyzmu koncentracja uwagi to jedno z większych wyzwań w codziennym funkcjonowaniu w szkole. Zmienność bodźców, nadmiar informacji, hałas, a także różnice w przetwarzaniu sensorycznym sprawiają, że dziecko może mieć trudność z utrzymaniem skupienia nawet przez kilka minut.

Jednak dzięki regularnym zajęciom rewalidacyjnym i odpowiednio dobranym ćwiczeniom – uwaga może być stopniowo rozwijana, a uczeń może zyskać większą samodzielność i komfort funkcjonowania edukacyjnego.

Dlaczego koncentracja jest wyzwaniem w ASD?

U dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu często obserwuje się:

• nadmierne skupienie na jednym temacie (hiperfokus) i trudność z przełączaniem uwagi,
• szybkie rozpraszanie się w środowisku bogatym w bodźce,
• trudności w przetwarzaniu informacji słuchowych lub wzrokowych,
• zmęczenie poznawcze – szczególnie przy zadaniach nieopartych na ich zainteresowaniach.

Jak zauważa Tony Attwood:

„Dzieci ze spektrum mogą mieć fenomenalną koncentrację, gdy coś je fascynuje. Wyzwanie polega na tym, by umiejętnie tę zdolność rozciągać na inne obszary życia.”

Jak wspierać rozwój uwagi? Zasady pracy na zajęciach rewalidacyjnych:

🔹 Zaczynaj od krótkich ćwiczeń (3–5 minut)
🔹 Stosuj jasną strukturę zadania i konkretny cel
🔹 Dawaj wybór – niech dziecko zdecyduje, od czego zacznie
🔹 Unikaj przeciążenia sensorycznego – zapewnij spokojne otoczenie
🔹 Wprowadzaj elementy motywujące – żetony, nagrody symboliczne, tematy związane z zainteresowaniami dziecka

Propozycje ćwiczeń na koncentrację i uwagę:

🔸 1. „Gdzie jest litera?” – wyszukiwanie wzrokowe

Cel: rozwój koncentracji wzrokowej i uwagi selektywnej
Materiały: karta z ciągiem liter (np. ciąg „ABCFDGH” z ukrytymi literkami „B”)
Zadanie: Znajdź i zaznacz wszystkie litery „B”. Można zmieniać litery lub dodawać kolory.

➡️ Wersja z rozszerzeniem: „Znajdź wszystkie liczby większe niż 5”.

🔸 2. „Uwaga na sygnał” – zabawa słuchowo-ruchowa

Cel: rozwijanie uwagi słuchowej i reakcji na bodziec
Zadanie: Kiedy usłyszysz dźwięk dzwoneczka – klaśnij w dłonie. Kiedy usłyszysz bębenek – podskocz.
Z czasem można wprowadzać utrudnienia – np. tylko jedna reakcja, zmiana poleceń.

🔸 3. „Obrazkowe różnice”

Cel: ćwiczenie uwagi szczegółowej, wzrokowej
Materiały: dwa obrazki różniące się szczegółami
Zadanie: Znajdź różnice między obrazkami.
➡️ Wersja łatwiejsza: 3 różnice.
➡️ Wersja trudniejsza: 7 lub więcej.

🔸 4. „Memory z emocjami”

Cel: koncentracja, pamięć, rozpoznawanie emocji
Materiały: karty z buźkami przedstawiającymi różne emocje
Zadanie: Odszukaj pary tych samych emocji.
Dodatkowo można omawiać: „Jak się czuje ta osoba?”, „Kiedy ty tak się czujesz?”

🔸 5. „Zapal światło!” – zadanie sekwencyjne

Cel: utrzymanie uwagi i pamięć sekwencyjna
Materiały: kolorowe kółka (np. czerwone, zielone, żółte) – plansza
Zadanie: Nauczyciel pokazuje sekwencję (np. czerwony–zielony–czerwony), a dziecko odtwarza.

➡️ Wersja z rozszerzeniem: zapamiętanie 4–5 kolorów w odpowiedniej kolejności.

🔸 6. „Cisza jak myszka” – ćwiczenie uważności

Cel: wyciszenie, rozwój koncentracji wewnętrznej
Zadanie: Dziecko leży lub siedzi w ciszy przez 1 minutę. Może zamknąć oczy i liczyć oddechy.
➡️ Pomocne: użycie klepsydry, spokojna muzyka, miękka poduszka sensoryczna.

🔸 7. „Śledź tor” – grafomotoryka z koncentracją

Cel: skupienie wzrokowo-ruchowe
Zadanie: Śledzenie palcem lub ołówkiem linii na torze (labirynt, kręta ścieżka, trasa pojazdu).
Zwiększanie trudności: linie faliste, linie przerywane, zmieniające się kolory.

Jak wprowadzać ćwiczenia?

• Zmieniaj tempo: najpierw ćwiczenie ruchowe – potem stolikowe.
• Łącz ćwiczenia z pasjami ucznia: np. tor dla pociągu, znajdź literę „T jak tramwaj”
• Dawaj informację zwrotną: chwal nie tylko wynik, ale wysiłek i skupienie
• Twórz rytuał zajęć: np. „5 minut skupienia” na początku każdego spotkania

Podsumowanie

Koncentracja to nie talent – to umiejętność, którą można rozwijać. Uczniowie ze spektrum autyzmu mogą uczyć się skupienia, jeśli otrzymają odpowiednie warunki, narzędzia i życzliwe wsparcie dorosłych. Zajęcia rewalidacyjne są przestrzenią, w której dziecko może ćwiczyć tę kompetencję bez presji, z szacunkiem dla swojego tempa i stylu uczenia się.

Jak powiedział Temple Grandin:

„Potrzebujemy świata, który zrozumie, że inny sposób myślenia nie oznacza gorszy – tylko wyjątkowy.”