Czy wszyscy uczniowie muszą uczyć się tego samego w ten sam sposób? Zdaniem Davida Rose’a – twórcy koncepcji Universal Design for Learning (UDL) – odpowiedź brzmi: nie. Współczesna edukacja, zwłaszcza edukacja włączająca, potrzebuje elastycznych, zróżnicowanych metod, które umożliwią każdemu uczniowi rozwój na miarę jego możliwości. Dla uczniów ze spektrum autyzmu (ASD) model UDL może stać się mostem prowadzącym do autentycznego uczestnictwa w procesie uczenia się.
🔍 Czym jest UDL – Universal Design for Learning?
Universal Design for Learning (UDL) to koncepcja edukacyjna stworzona przez Davida Rose’a i zespół CAST (Center for Applied Special Technology). UDL opiera się na założeniu, że zróżnicowanie uczniów nie jest wyjątkiem, lecz regułą, dlatego należy projektować środowiska edukacyjne tak, by od razu były dostępne dla wszystkich.
Zgodnie z UDL:
„Celem edukacji nie jest nauczenie wszystkich tego samego, ale umożliwienie każdemu nauczenia się czegoś głęboko ważnego dla niego.” – David Rose
UDL czerpie z neuronauk oraz badań nad różnorodnością stylów uczenia się i zakłada trzy główne zasady:
✅ 1. Różnorodne sposoby reprezentacji
→ Uczniowie różnie przetwarzają informacje – warto stosować teksty, obrazy, filmy, grafiki, znaki PCS, piktogramy czy dźwięki.
✅ 2. Różnorodne sposoby działania i wyrażania wiedzy
→ Nie wszyscy uczniowie pokażą swoją wiedzę przez test pisemny – niektórzy mogą to zrobić ustnie, poprzez rysunek, mapę myśli lub działanie praktyczne.
✅ 3. Różnorodne sposoby zaangażowania
→ Motywacja to klucz. Uczniowie powinni mieć wpływ na temat, formę pracy, tempo – zgodnie z ich zainteresowaniami i potrzebami sensorycznymi.
🧩 Jak UDL wspiera ucznia ze spektrum autyzmu?
Uczniowie z ASD często mają:
- silne potrzeby w zakresie rutyny, przewidywalności i struktury,
- różnice sensoryczne (nadwrażliwość lub niedowrażliwość),
- unikalne style uczenia się (np. preferencja do myślenia wizualnego),
- trudności w regulacji emocjonalnej, komunikacji i relacjach społecznych.
W tym kontekście UDL staje się naturalną odpowiedzią, ponieważ:
🔹 Dostosowuje środowisko, a nie zmusza dziecka do dopasowania się
🔹 Uznaje indywidualność, zamiast oceniać przez pryzmat „typowości”
🔹 Pozwala uczyć się w sposób, który odpowiada unikalnej konstrukcji mózgu każdego ucznia
Praktyczne zastosowanie UDL w edukacji uczniów z ASD
🎒 Przykład 1: Zajęcia z języka polskiego
Temat: „Emocje bohaterów literackich”
✅ Reprezentacja treści: komiks z mimiką, nagranie audio z intonacją, opisy emocji w kolorach
✅ Działanie: uczeń tworzy plakat, mem lub opowiada historię przez AAC
✅ Zaangażowanie: wybór postaci, którą chce opisać; praca w samotności lub z partnerem
🎒 Przykład 2: Matematyka
✅ Reprezentacja: schematy graficzne, kolorowe liczmany, filmy instruktażowe
✅ Działanie: rozwiązywanie zadań za pomocą klocków, rysunku lub na komputerze
✅ Zaangażowanie: wybór rodzaju zadania (historia matematyczna, zagadka, działania praktyczne)
💡 Narzędzia wspierające UDL w klasie z uczniem z ASD
- Piktogramy i wizualne instrukcje
- Elastyczne miejsca pracy (np. miejsce cichego wycofania)
- Aplikacje do komunikacji wspomagającej (AAC)
- Zadania zróżnicowane pod względem trudności
- Portfolio zamiast testów – ocena procesu, nie tylko wyniku
- Czas wydłużony i możliwość powrotu do zadań
🧠 Dlaczego UDL jest zgodny z neurozróżnicowaniem?
UDL nie traktuje różnic w funkcjonowaniu mózgu jako deficytów. Wręcz przeciwnie – szanuje i wspiera różnorodność neurologiczną, w tym autyzm. W podejściu UDL:
„Nie pytamy: Jakie są deficyty tego ucznia?, ale: Jak mogę inaczej przedstawić tę wiedzę, by każdy miał szansę ją przyswoić?”
To przesunięcie perspektywy jest rewolucyjne – od „naprawiania ucznia” do tworzenia dostępnego środowiska.
🌱 UDL jako przyszłość edukacji włączającej
Coraz więcej szkół i nauczycieli sięga po narzędzia UDL – nie tylko ze względu na uczniów z ASD, ale także:
- uczniów z dysleksją, ADHD, niepełnosprawnością ruchową, afazją,
- dzieci dwujęzyczne, wycofane, z trudnościami emocjonalnymi.
UDL to podejście uniwersalne – nie wymaga diagnozy, by wspierać potrzeby. Projektując lekcje według jego zasad, nauczyciel automatycznie tworzy przestrzeń dla każdego ucznia.
📘 Podsumowanie
UDL (Universal Design for Learning) to innowacyjna i empatyczna odpowiedź na wyzwania współczesnej edukacji. Dla uczniów ze spektrum autyzmu jest szansą na naukę w atmosferze zrozumienia, wyboru i autentycznego rozwoju.
W słowach Davida Rose’a:
„Nie chodzi o to, żeby każdy uczył się tego samego, ale żeby każdy nauczył się tego, co dla niego najważniejsze.”
❓Najczęstsze pytania
Czy UDL to to samo co indywidualizacja?
Nie. Indywidualizacja oznacza dostosowanie dla konkretnego ucznia. UDL zakłada projektowanie od początku tak, by materiał był dostępny dla wszystkich – bez potrzeby późniejszego „naprawiania”.
Czy można stosować UDL w klasach masowych?
Tak – UDL doskonale sprawdza się w edukacji ogólnodostępnej. Korzystają z niego wszyscy uczniowie, nie tylko ci ze specjalnymi potrzebami.
Czy wdrożenie UDL wymaga specjalnych programów komputerowych?
Nie. Wystarczy zmiana sposobu myślenia, zadawania pytań, prezentowania wiedzy i oceny. Technologia może pomóc, ale nie jest konieczna.
autyzm.life i neuroróżnorodni 