Pierwszy przewodnik dla rodziców i nauczycieli
Rozumienie emocji to jedna z najważniejszych, a zarazem najtrudniejszych dziedzin rozwoju dziecka ze spektrum autyzmu. Wielu rodziców mówi:
„Moje dziecko ma emocje, ale nie potrafi ich pokazać.”
„Nie wiem, czy on rozumie, że jestem zła lub smutna.”
„Reaguje bardzo intensywnie, a ja nie potrafię mu pomóc.”
To bardzo częste doświadczenie. Dzieci z ASD odczuwają emocje tak samo jak inne dzieci — często nawet silniej — lecz ich mózg i układ nerwowy inaczej je przetwarzają, co wpływa na zachowanie, komunikację i relacje społeczne.
Jeśli zastanawiasz się, jak zacząć wspierać rozwój emocjonalny dziecka z autyzmem, ten artykuł jest dla Ciebie.
🧠 Dlaczego emocje u dzieci z autyzmem wyglądają inaczej?
Rozwój emocjonalny ASD różni się od neurotypowego głównie w trzech obszarach:
1. Przetwarzanie sensoryczne jest bardziej intensywne (lub zbyt słabe)
Nadwrażliwość na dźwięki, zapachy czy dotyk może prowadzić do szybkiego przeciążenia — a przeciążenie = emocjonalna burza.
Z kolei podwrażliwość sprawia, że dziecko może nie zauważać sygnałów emocjonalnych, zwłaszcza subtelnych.
2. Trudności w teorii umysłu
Dziecko może nie rozumieć, dlaczego ktoś jest smutny lub zły, a także skąd biorą się własne emocje. To nie brak empatii — to brak narzędzi do interpretacji.
3. Ograniczona komunikacja werbalna lub niewerbalna
Dziecko czuje, ale nie zawsze potrafi:
- opowiedzieć o swoich uczuciach,
- poprosić o pomoc,
- zasygnalizować napięcie,
- zrozumieć komunikaty innych.
To prowadzi do frustracji, wybuchów, wycofania, a czasem — błędnej interpretacji przez dorosłych.
👇 Przeczytaj:
Od czego zacząć pracę z emocjami u dziecka z ASD?
Poniżej znajdziesz pięć fundamentów, które dają najlepsze efekty — niezależnie od wieku, poziomu komunikacji czy stopnia nasilenia autyzmu.
1. Zacznij od obserwacji, a nie od rozmowy
Zanim nauczysz dziecko nazywania emocji, sprawdź:
- kiedy rośnie napięcie?
- co wywołuje przeciążenie?
- które bodźce nasilają stres?
- jak wygląda ciało, gdy emocje rosną?
Obserwuj sygnały:
✔ zaciskanie dłoni
✔ odwracanie głowy
✔ przyspieszony oddech
✔ machanie rękami
✔ unikanie kontaktu wzrokowego
To są emocjonalne komunikaty niewerbalne — pierwszy język dziecka.
2. Zapewnij poczucie bezpieczeństwa (fizyczne + emocjonalne)
Dziecko, które czuje się bezpiecznie, uczy się szybciej.
Stwórz:
- przewidywalność (rutyna → mniej lęku),
- konkretne zasady,
- miejsce wyciszenia,
- piktogramy lub symbole emocji,
- „mapę dnia”, aby dziecko wiedziało, co za chwilę nastąpi.
Bezpieczeństwo = fundament rozwoju emocjonalnego.
3. Nazywaj emocje za dziecko (modelowanie)
Najprostsza i najbardziej skuteczna metoda.
Przykłady:
- „Widzę, że jesteś smutny, bo klocek się przewrócił.”
- „Wyglądasz na zmęczonego, chyba czas odpocząć.”
- „Twoje ciało jest napięte, może jesteś zły?”
Dziecko uczy się nazw emocji tak samo, jak uczy się języka —
przez słuchanie i powtarzalność.
4. Używaj narzędzi wizualnych — dzieci z ASD uczą się przez wzrok
Badania pokazują, że dzieci ze spektrum szybciej rozumieją emocje, kiedy widzą:
- piktogramy,
- zdjęcia twarzy,
- kolorowe strefy emocji,
- termometr emocji,
- symbole z PECS/AAC.
Dobra wizualizacja potrafi zastąpić setki słów.
➡️ #emocje
5. Zaczynaj od emocji podstawowych, nie od złożonych
Najpierw uczymy:
😊 radość
😡 złość
😢 smutek
😰 strach
😐 spokój
A dopiero potem:
- frustracja,
- niepewność,
- wstyd,
- zaskoczenie,
- zachwyt.
Dzieci z ASD potrzebują przejrzystego systemu – dlatego zaczynamy od fundamentu.
🌈 Najważniejsza zasada: emocji uczymy w działaniu, nie w gadaniu
Dzieci ze spektrum najlepiej uczą się:
- w zabawie,
- w konkretnych sytuacjach,
- na przykładach,
- przez odgrywanie ról,
- przez sensoryczne doświadczenia.
Dlatego każde ćwiczenie warto poprzeć:
✔ ruchem
✔ dotykiem
✔ obrazem
✔ powtarzalnością
✔ przewidywalnością
Emocje muszą być namacalne i widzialne.
🔍 Najczęstsze błędy dorosłych (i jak ich unikać)
❌ Mówimy: „Przestań się złościć”.
✔ Lepiej: „Widzę, że jesteś zły. Chodź, pomogę Ci się uspokoić.”
❌ Zakładamy, że dziecko „wie, co czuje”.
✔ Lepiej: „Twoje ciało zachowuje się tak, jak wtedy, gdy byłeś smutny.”
❌ Zadajemy za trudne pytania: „Dlaczego jesteś zdenerwowany?”
✔ Lepiej: „Widzę, że coś Cię zdenerwowało. Chcesz to pokazać?”
❌ Wymagamy „dorosłej logiki”.
✔ Pamiętaj: emocje to biologia, nie logika.
👇 Przeczytaj:
🧩 Powiązane
- Co to jest emocja? – Historyjka społeczna
- „Spacer po emocjach” – Ćwiczenia uważności i radzenia sobie ze stresem (scenariusz rewalidacyjny dla ucznia z ASD)
- Scenariusz zajęć rewalidacyjnych: „Kolorowe Emocje” – Jak rozpoznawać i wyrażać uczucia poprzez sztukę?
- Świąteczne emocje: Jak cieszyć się świętami i rozmawiać o uczuciach z dziećmi z ASD?
💎 Subskrybuj
👉 Zajrzyj do artykułów, scenariuszy rewalidacyjnych i terapeutycznych na autyzm.life i neuroróżnorodni
📘 Sprawdź też eBooki i Pakiety lekcyjne oraz Arkusze i scenariusze rewalidacyjne wspierające rozwój emocji i komunikacji i wiele innych, nowych narzędzi do pracy w górnych zakładkach strony oraz aktualnych wpisach publikowanych codziennie.
💎 Subskrypcja 5 zł / Premium 10 zł – ciekawe scenariusze i narzędzia pracy.
👇 Przeczytaj:
autyzm.life i neuroróżnorodni 