Orientacja przestrzenna to zdolność rozumienia i świadomego postrzegania relacji przestrzennych między obiektami oraz umiejętność orientowania się w przestrzeni otaczającej. Jest to kluczowa umiejętność, która umożliwia nam poruszanie się w otoczeniu, rozpoznawanie miejsc, planowanie tras, manipulowanie obiektami oraz wykonywanie różnorodnych czynności codziennych.

Elementy orientacji przestrzennej obejmują m.in.:

1. Lokalizację przestrzenną: Zdolność określania położenia obiektów względem siebie i świadomej percepcji, gdzie się znajdują w przestrzeni.
2. Orientację kierunkową: Umiejętność rozróżniania kierunków, takich jak północ, południe, wschód, zachód, oraz orientacja w stosunku do nich.
3. Rozumienie map i planów: Zdolność interpretacji map oraz planów, co pomaga w łatwiejszym poruszaniu się w nieznanym terenie.
4. Przestrzenną świadomość ciała: Zrozumienie położenia i ruchów własnego ciała w przestrzeni.
5. Rozpoznawanie wzorców przestrzennych: Umiejętność identyfikowania i rozróżniania wzorców oraz relacji między nimi, co jest istotne w wielu zadaniach, takich jak układanie puzzli czy rozwiązywanie zagadek przestrzennych.
6. Zdolność planowania tras: Umiejętność planowania i wybierania najlepszej trasy w przestrzeni, aby dotrzeć do celu.

Ćwiczenia orientacji przestrzennej mają istotne znaczenie w procesie rewalidacji, zwłaszcza dla osób, które z różnych powodów, takich jak urazy mózgu czy zaburzenia neurologiczne, mogą mieć trudności w utrzymaniu lub odzyskaniu tej umiejętności. Dlatego też, zabawy rewalidacyjne skupiające się na ćwiczeniach orientacji przestrzennej mogą obejmować różnorodne aktywności, które wspierają rozwój i poprawę tej istotnej umiejętności.

Poprzedni:

Etap 3

Na etapie trzecim proponowane przez nas ćwiczenia orientacji przestrzennej mają na celu doskonalenie świadomości własnego ciała oraz poznanie dziecka ze schematem ciała drugiej osoby, jak również kształtowanie pojęć określających położenie przedmiotów w przestrzeni (z punktu widzenia drugiej osoby, względem siebie) oraz umiejętności rozróżniania wzajemnego położenia przedmiotów na wydzielonej i ograniczonej płaszczyźnie.

Podczas prowadzenia ćwiczeń należy pamiętać o określeniu danego przedmiotu względem ustalonego punktu odniesienia i kierunku w przestrzeni. W ćwiczeniach rozwijających orientację w przestrzeni wykorzystujemy przedmioty codziennego użytku poprzez oddziaływanie na zmysły: wzroku, słuchu i koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Koordynacja ruchowa obejmuje harmonijną współpracę dużych grup mięśniowych – w trakcie wykonywania ruchów, w momencie zwalniania napięć mięśniowych do całkowitego wyłączenia ruchów, czyli ruchów zbędnych w danej czynności.

Proponowane przez nas ćwiczenia na tym etapie zawierają:

• Zabawy doskonalące świadomość własnego ciała.
• Ćwiczenia wdrażające do gospodarowania własnymi ruchami.
• Zabawy rozwijające pojęcia dotyczące kierunków w przestrzeni.
• Ćwiczenia i zabawy wyrabiające orientację w schemacie drugiej osoby.

Ruchome Ciało

Dobra orientacja w schemacie własnego ciała jest podstawowym warunkiem prawidłowego rozumienia i umiejętności realizowania zadań dotyczących własnego miejsca, poruszania się i określania położenia przedmiotów względem siebie. Nieodzownym elementem podczas realizowania tych zadań jest ruch i koordynacja wzrokowo-ruchowa, która obejmuje harmonijną współpracę różnych grup mięśniowych w trakcie wykonywania ruchów.

Przykłady ćwiczeń:

• Doskonalenie świadomości własnego ciała:
  • Wskazywanie poszczególnych elementów ciała i nazywanie ich.
  • Wprowadzanie umownych określeń prawej i lewej strony ciała.
  • Doskonalenie umiejętności wyprowadzania kierunków od osi ciała.
  • Przemieszczanie się w przestrzeni względem zajmowanego miejsca.
• Doskonalenie gospodarowania ruchem i wyrabianie płynności ruchu:
  • Ćwiczenia płynnych, rytmicznych i zmiennych ruchów obu ramion.
  • Pranie i prasowanie, gotowanie obiadu i inne czynności naśladowcze.
  • Wykorzystywanie ruchów ciała do przekazywania komunikatów bez słów.
  • Odgadywanie czynności wyrażonych ruchem.

Nawigacja w Przestrzeni

Przedstawione ćwiczenia mają na celu rozwijanie umiejętności posługiwania się pojęciami dotyczącymi kierunków w przestrzeni, doskonalenie swobody ruchu i przemieszczania się w najbliższym otoczeniu.

Przykłady zabaw i ćwiczeń:

• Pokazywanie i nazywanie wykonywanej czynności za pomocą ruchu.
• Wdrażanie do prawidłowego posługiwania się określeniami kierunków.
• Kierunkowanie, rytmizowanie i wykorzystanie miasteczka drogowego.
• Przemierzanie wytyczonych dróg, ścieżek i labiryntów.

Analiza Anatomiczna

Podczas prowadzenia ćwiczeń i zabaw rozwijających orientację przestrzenną dziecka bardzo często wykonujemy ćwiczenia w parach. Są one dla dziecka o wiele ciekawszą i bogatszą w doświadczenia formą działania. Taka forma zajęć wymaga od dziecka nie tylko umiejętności zgrania własnych ruchów ale również zgrania się z ruchami partnera, ponadto zabawy te zaspokajają w pewnym sensie potrzebę kontaktu z drugim człowiekiem.

Propozycje ćwiczeń:

• Poznawanie schematu drugiej osoby:
  • Wskazywanie i nazywanie poszczególnych części ciała u siebie i partnera.
  • Naśladowanie ruchów wykonywanych przez drugą osobę i nazwanie ich.
  • Wskazywanie i porównywanie wyglądu drugiej osoby.
  • Rozumienie i ujmowanie kierunków od drugiej osoby.
• Wyodrębnianie przedmiotów będących w określonym zasięgu drugiej osoby.
• Układanie przedmiotów w odniesieniu do sylwetki drugiej osoby:
  • Układanie przedmiotów przed drugim dzieckiem.
  • Wyodrębnianie i grupowanie przedmiotów.

autor: Anna Franczyk, Katarzyna Krajewska

źródło: Zabawy I Ćwiczenia Na Cały Rok … Impuls, Kraków 2019

Zabawy rozwijające orientację przestrzenną:

1. Skarb w labiryncie:
   • Stwórz prosty labirynt z kolorowej taśmy na podłodze, korzystając z kręgów, prostokątów i zakrętów.
   • Dzieci muszą przejść przez labirynt, aby dotrzeć do „skarbu” umieszczonego na końcu. To ćwiczenie rozwija zdolność planowania tras i orientacji przestrzennej.
2. Mapa skarbów:
   • Zaprojektuj mapę skarbów dla dzieci, używając prostych symboli i kolorów.
   • Umieść „skarby” w różnych miejscach w pomieszczeniu i niech dzieci użyją mapy, aby odnaleźć wszystkie skarby. To ćwiczenie rozwija umiejętność rozumienia map i lokalizacji przestrzennej.
3. Kraina kierunków:
   • Oznacz cztery kierunki (północ, południe, wschód, zachód) na podłodze za pomocą kolorowych znaczników.
   • Wyzwij dzieci, aby stawiały kroki lub wskazywały na dany kierunek, gdy podajesz im polecenie, na przykład: „Idź trzy kroki na północ.” To pomaga w rozwijaniu orientacji kierunkowej.
4. Puzzle przestrzenne:
   • Użyj dużych puzzli z obrazkami przedstawiającymi różne sceny przestrzenne.
   • Dzieci muszą skompletować puzzle, koncentrując się na poprawnym ułożeniu poszczególnych części w odpowiednich miejscach, rozwijając tym samym umiejętność rozpoznawania wzorców przestrzennych.
5. Bańki mydlane:
   • Rozdmuchaj bańki mydlane i wyznacz dzieciom zadanie, aby podążały za bańkami w różnych kierunkach, unosząc się na wietrze.
   • To ćwiczenie rozwija umiejętność śledzenia ruchomych obiektów w przestrzeni.
6. Klocki przestrzenne:
   • Zaproponuj dzieciom konstruowanie trójwymiarowych struktur z klocków, używając różnych kształtów i kolorów.
   • Poproś je o replikację konkretnego wzoru lub stworzenie własnej konstrukcji, co pomaga w rozwijaniu zdolności przestrzennego myślenia.
7. Zabawa w statki i morza:
   • Na podłodze lub na zewnątrz narysuj planszę z oznaczeniami kratkowanych pól.
   • Dzieci, podając współrzędne (np. A3, B2), muszą odnaleźć „statki” przeciwnika. To świetna zabawa, która rozwija umiejętność korzystania z układu współrzędnych.

Pamiętaj, że kluczowym elementem jest dostosowanie poziomu trudności do wieku i umiejętności dzieci, aby zachować równowagę między wyzwaniem a zabawą.