Stawianie granic to jak malowanie kolorowych linii wokół naszych uczuć, potrzeb i ciała. Te linie mówią innym, gdzie jesteśmy bezpieczni i co nam jest ważne. Ale czasami nie jest łatwo wiedzieć, jak i kiedy stawiać te granice. Dlatego dziś wspólnie odkryjemy, jak możemy to robić, a potem wspólnie nauczymy się, jak to robić w codziennym życiu.

Cel główny: Pomoc uczniowi ze spektrum autyzmu w zrozumieniu i skutecznym stawianiu granic.

1. Rozpoczęcie (5 minut):

• Przywitanie ucznia i stworzenie przyjaznej atmosfery.
• Krótka rozmowa na temat tego, co oznacza „stawianie granic” i dlaczego może być ważne w różnych sytuacjach.

2. Rozpoczęcie (5 minut):

• Serdeczne powitanie ucznia, nawiązanie krótkiej relacji, aby stworzyć atmosferę zaufania.
• Zastosowanie prostego narzędzia, na przykład tablicy nastrojów, na której uczeń może wskazać, jak się czuje (używając ikon lub kolorów).
• Krótka rozmowa na temat tego, co ucznia może chcieć dzisiaj omówić lub z czym mógłby się czuć niekomfortowo.
• Zachęcanie do dzielenia się myślami i uczuciami, a jednocześnie respektowanie granic, jeśli uczestnik nie jest gotów na otwartą rozmowę.

Przykładowe pytania:

• „Jak się dzisiaj czujesz?”
• „Czy coś szczególnego działo się od naszej ostatniej sesji?”
• „Czy jest coś, o czym chciałbyś porozmawiać lub czego potrzebujesz dzisiaj?”

Podstawą tego etapu jest stworzenie bezpiecznego miejsca, w którym uczestnik może się wyrazić, a terapeuta może lepiej zrozumieć aktualny stan emocjonalny i gotowość do pracy.

1. Opowieść o granicach (10 minut):

• Zaprezentowanie krótkiej opowieści lub sytuacji ilustrującej, dlaczego stawianie granic jest ważne.
• Zadanie: Poproszenie ucznia o zidentyfikowanie, co według niego było trudne w danej sytuacji i jakie granice można było postawić.

2. Opowieść o granicach (10 minut):

• Przeczytaj krótką opowieść lub przedstaw sytuację, która ilustruje znaczenie stawiania granic. Przykładowa historia może dotyczyć sytuacji szkolnej, rodziny lub przyjacielskiej. Przykład opowieści:
  „W naszej historii mamy bohatera, który uwielbia pomagać innym, ale czasami zapomina, żeby zadbać o siebie. Pewnego dnia bohater zauważa, że pomagał innym tak intensywnie, że zaczęło mu brakować czasu na swoje zainteresowania i odpoczynek. Wtedy dowiaduje się, że ważne jest, aby postawić granice i czasem powiedzieć ‚nie’, aby zachować równowagę między pomaganiem innym a dbaniem o siebie.”
• Po opowiedzeniu historii, zachęć ucznia do dzielenia się swoimi myślami na temat sytuacji i zastanowienia się, czy zidentyfikował podobne momenty w swoim życiu.
• Poproś go o wskazanie, jakie granice bohater mógłby postawić, aby uniknąć przeciążenia.

Oto przykłady sytuacji, kiedy uczniowie mogą doświadczać przekraczania swoich granic oraz sposoby, w jaki mogą postawić granice:

1. Przykład 1: W szkole. Sytuacja: Uczeń z ASD może doświadczać przekraczania granic, gdy inni uczniowie nie rozumieją jego potrzeby prywatności i naruszają jego strefę osobistą, na przykład dotykając go lub wtrącając się w jego przestrzeń. Reakcja: Uczeń może poczuć się niekomfortowo i zdezorientowany, ale może nie wiedzieć, jak odpowiednio zareagować. Rozwiązanie: Nauczenie ucznia asertywnych technik stawiania granic, takich jak jasne powiedzenie „Proszę, nie dotykaj mnie” lub wycofanie się do bezpiecznego miejsca, aby zresetować się i odzyskać spokój.
2. Przykład 2: W relacjach z rówieśnikami. Sytuacja: Uczeń z ASD może być narażony na przekraczanie granic w relacjach z rówieśnikami, gdy ci zaczynają żartować z jego zainteresowań lub specjalnych zainteresowań w sposób, który go krzywdzi. Reakcja: Uczeń może poczuć się zraniony i niezrozumiany, ale nie wie, jak wyrazić swoje uczucia. Rozwiązanie: Nauczenie ucznia technik komunikacji emocjonalnej, takich jak wyrażanie swoich uczuć w sposób jasny i konkretny, oraz prośba o respektowanie jego zainteresowań i granic.
3. Przykład 3: W sytuacjach sensorycznych. Sytuacja: Uczeń z ASD może doświadczać przekraczania granic sensorycznych, gdy np. jest zmuszany do udziału w głośnych imprezach szkolnych, które dla niego są przytłaczające. Reakcja: Uczeń może reagować poprzez agresję, wycofanie się lub panikę. Rozwiązanie: Nauczenie ucznia technik autopomocy, takich jak identyfikowanie sygnałów ostrzegawczych związanych z przeciążeniem sensorycznym i prośba o przerwę lub alternatywne miejsce, gdzie może się uspokoić.
4. Przykład 4: W relacjach z nauczycielami. Sytuacja: Uczeń ze spektrum może odczuwać przekraczanie granic, gdy nauczyciel nie uwzględnia jego indywidualnych potrzeb edukacyjnych i wymaga od niego zbyt dużo. Reakcja: Uczeń może czuć się sfrustrowany, niezrozumiany i zagubiony. Rozwiązanie: Nauczenie ucznia skutecznych technik komunikacji, takich jak prośba o pomoc lub dostosowanie, oraz zachęcanie go do otwartej rozmowy z nauczycielem w celu wyrażenia swoich potrzeb i ograniczeń.

W każdym z tych przypadków ważne jest, aby uczeń był świadomy swoich granic i umiał je wyrazić w sposób asertywny. Pomoc w identyfikacji granic oraz nauczenie konstruktywnych sposobów ich stawiania może znacznie poprawić jakość życia ucznia z ASD i umożliwić mu bardziej efektywne funkcjonowanie w różnych sytuacjach.

W ten sposób opowieść staje się narzędziem do zrozumienia koncepcji stawiania granic w kontekście codziennego życia ucznia. Daje również możliwość rozmowy o uczuciach i zidentyfikowania potencjalnych obszarów do pracy w ramach sesji terapeutycznej.

1. Mapowanie granic (15 minut):

• Dostarczenie dużego arkusza papieru i kolorowych długopisów.
• Proś ucznia, aby narysował swoją „Mapę granic”, gdzie oznaczy obszary, gdzie czuje się bezpieczny, a gdzie może potrzebować postawić granice.

2. Gry różnicowe (15 minut):

• Zorganizuj proste gry planszowe lub zadania, podkreślając różnice między bezpiecznymi a potencjalnie niebezpiecznymi sytuacjami.
• Uczyń to zabawą, aby łatwiej przyswajał nowe pojęcia.

3. Role Playing (20 minut):

• Przeprowadź krótkie scenki z sytuacjami, gdzie uczniowi może być trudno postawić granice.
• Umożliw mu odgrywanie różnych ról i eksperymentowanie z różnymi sposobami wyrażania swoich granic.

4. Tworzenie „Karty granic” (10 minut):

• Razem z uczniem stwórzcie karty, na których będą zapisane konkretne sytuacje, w których może postawić granice.
• Karta może zawierać zdania takie jak „Mówię ‚stop’, gdy czuję się nieswojo” lub „Pytam o pomoc, gdy potrzebuję prywatności”.

5. Podsumowanie i Plan Działania (5 minut):

• Wspólne podsumowanie sesji i omówienie, co zostało zrozumiane podczas dzisiejszych zajęć.
• Opracowanie konkretnego planu działań, jak uczestnik może zastosować nowe umiejętności w codziennym życiu.

Uwaga dla terapeuty:

• Upewnij się, że przekazywanie informacji jest jasne i zrozumiałe.
• Dostosuj poziom trudności i tempo do indywidualnych umiejętności ucznia.
• Pamiętaj o cierpliwości i budowaniu zaufania, aby uczestnik czuł się komfortowo podczas eksploracji i nauki nowych umiejętności.