Gotowość szkolna u dziecka z ASD – jak ją wspierać?

Jakie umiejętności komunikacyjne, społeczne i koncentracyjne są kluczowe przed rozpoczęciem nauki w szkole.

Wprowadzenie

Rozpoczęcie nauki w szkole to przełomowy moment w życiu każdego dziecka. Dla dzieci ze spektrum autyzmu (ASD) proces ten może być jednak znacznie bardziej wymagający niż dla ich neurotypowych rówieśników. Zmiana środowiska, nowe zasady, struktura zajęć i konieczność nawiązywania relacji społecznych mogą stanowić poważne wyzwanie.

Kluczowe znaczenie ma odpowiednie przygotowanie dziecka ze spektrum autyzmu do rozpoczęcia nauki. Obejmuje ono rozwój umiejętności w trzech podstawowych obszarach: komunikacji, koncentracji oraz relacji z rówieśnikami. W artykule omówimy, jakie kompetencje są niezbędne przed rozpoczęciem nauki w szkole oraz jak skutecznie wspierać dziecko z ASD w rozwijaniu tych umiejętności.

Co oznacza gotowość szkolna u dziecka z ASD?

Gotowość szkolna to ogół umiejętności poznawczych, społecznych, emocjonalnych i fizycznych, które umożliwiają dziecku funkcjonowanie w środowisku szkolnym. Dzieci neurotypowe zazwyczaj osiągają gotowość szkolną w sposób naturalny, w miarę rozwoju. W przypadku dzieci z ASD proces ten może być znacznie bardziej złożony i wymagać ukierunkowanego wsparcia.

Gotowość szkolna u dziecka z ASD obejmuje:
✅ Rozumienie zasad i struktury zajęć szkolnych.
✅ Umiejętność komunikowania swoich potrzeb.
✅ Zdolność do koncentracji na zadaniach.
✅ Nawiązywanie i utrzymywanie relacji z rówieśnikami.
✅ Regulacja emocji i adaptacja do zmian.

Dzieci ze spektrum autyzmu często mają trudności w jednym lub kilku z tych obszarów. Dlatego tak ważne jest stopniowe budowanie tych kompetencji przed rozpoczęciem edukacji szkolnej.

1. Rozwój umiejętności komunikacyjnych

Dzieci z ASD często mają trudności w zakresie komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Mogą mieć problem z wyrażaniem swoich potrzeb, rozumieniem instrukcji czy prowadzeniem dialogu.

Co warto rozwijać?

✅ Rozumienie mowy – dziecko powinno rozumieć podstawowe polecenia i pytania nauczyciela (np. „Usiądź”, „Pokaż, co masz w ręce”).
✅ Wyrażanie potrzeb – dziecko powinno potrafić w sposób werbalny lub niewerbalny (np. za pomocą PECS) zakomunikować, czego potrzebuje (np. „Jestem spragniony”, „Potrzebuję pomocy”).
✅ Prowadzenie dialogu – dziecko powinno potrafić odpowiadać na pytania, zadawać proste pytania i podtrzymywać rozmowę.
✅ Kontakt wzrokowy – choć dzieci z ASD często mają z tym trudność, warto ćwiczyć krótkie i naturalne nawiązywanie kontaktu wzrokowego.

Jak wspierać rozwój komunikacji?

➡️ PECS – stosuj system komunikacji obrazkowej, aby ułatwić dziecku wyrażanie potrzeb.
➡️ Zabawy w naśladowanie – ucz dziecko powtarzania prostych słów, gestów i wyrażeń twarzy.
➡️ Modelowanie – pokazuj dziecku, jak poprawnie formułować prośby i odpowiedzi.
➡️ Ćwiczenia w grupie – organizuj sytuacje, w których dziecko będzie miało okazję prowadzić rozmowy z rówieśnikami (np. wspólne zabawy).

Przykład:
➡️ Nauczyciel pokazuje dziecku dwa obrazki – „woda” i „jabłko” – i pyta: „Co chcesz?”. Dziecko wskazuje na obrazek z wodą.

2. Koncentracja uwagi – jak rozwijać zdolność skupienia się na zadaniu?

Problemy z koncentracją to jedno z najczęściej występujących wyzwań u dzieci z ASD. Dziecko może mieć trudność z podążaniem za instrukcjami, kończeniem zadań lub utrzymywaniem uwagi przez dłuższy czas.

Co warto rozwijać?

✅ Podążanie za instrukcjami – dziecko powinno potrafić wykonać polecenie krok po kroku.
✅ Koncentracja na zadaniu – dziecko powinno być w stanie utrzymać uwagę na zadaniu przez przynajmniej kilka minut.
✅ Unikanie rozproszenia – dziecko powinno potrafić wrócić do zadania po przerwie lub rozproszeniu uwagi.

Jak wspierać rozwój koncentracji?

➡️ Ćwiczenia w skupieniu – np. układanie puzzli, rysowanie po śladzie.
➡️ Stopniowe wydłużanie czasu pracy – zacznij od krótkich sesji, stopniowo zwiększając ich czas.
➡️ Eliminacja bodźców rozpraszających – zorganizuj ciche miejsce pracy, ogranicz hałas i nadmiar przedmiotów wokół dziecka.
➡️ Przerwy sensoryczne – pozwól dziecku na krótkie przerwy na ruch i wyciszenie.

Przykład:
➡️ Nauczyciel prosi dziecko o ułożenie klocków w określonym porządku. Po zakończeniu zadania dziecko otrzymuje pochwałę.

3. Rozwój umiejętności społecznych i relacji z rówieśnikami

Dzieci z ASD często mają trudności w interakcjach społecznych – mogą unikać kontaktu, mieć problem z odczytywaniem emocji innych osób, a także nie rozumieć zasad panujących w grupie.

Co warto rozwijać?

✅ Umiejętność nawiązywania kontaktu – dziecko powinno potrafić przywitać się, odpowiedzieć na pytanie, podziękować.
✅ Zasady zabawy w grupie – dziecko powinno rozumieć konieczność czekania na swoją kolej, dzielenia się zabawkami.
✅ Rozpoznawanie emocji – dziecko powinno potrafić rozpoznać podstawowe emocje (radość, smutek, złość).

Jak wspierać rozwój relacji społecznych?

➡️ Trening Umiejętności Społecznych (TUS) – ucz dziecko poprzez symulacje sytuacji społecznych.
➡️ Zabawy w małych grupach – pozwól dziecku na nawiązywanie kontaktów w bezpiecznym środowisku.
➡️ Modelowanie zachowań – pokazuj dziecku, jak witać się, prosić o pomoc, dziękować.

Przykład:
➡️ Nauczyciel organizuje zabawę w kręgu – dziecko ma za zadanie podać piłkę koledze i powiedzieć jego imię.

Podsumowanie

Gotowość szkolna u dziecka z ASD to złożony proces, który obejmuje rozwój umiejętności komunikacyjnych, koncentracji i relacji z rówieśnikami. Kluczowe znaczenie ma stopniowe budowanie tych kompetencji w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb dziecka. Poprzez regularne ćwiczenia, wsparcie nauczycieli i rodziców oraz konsekwentne wzmacnianie pozytywnych zachowań, dziecko z ASD ma szansę na udany start w szkole i rozwój w pełnym potencjale.

📌 Wskazówka: Warto skonsultować się z psychologiem lub terapeutą, aby opracować indywidualny program wsparcia dla dziecka przed rozpoczęciem nauki w szkole. 🌟