Współczesna diagnostyka i ciche objawy spektrum autyzmu w dorosłości
Przez wiele lat autyzm kojarzony był wyłącznie z dziećmi – chłopcami, którzy „nie patrzą w oczy” i „układają zabawki w rzędy”. Tymczasem coraz więcej dorosłych odkrywa, że ich życiowe trudności – w relacjach, komunikacji, przetwarzaniu emocji – mają swoje korzenie w spektrum autyzmu. Jak więc rozpoznać autyzm u osoby dorosłej? Czy można przeoczyć objawy przez całe życie? Jakie są różnice między autyzmem a Zespołem Aspergera u dorosłych?
Autyzm u dorosłych – czy to możliwe?
Tak. Autyzm nie „znika” z wiekiem – jest trwałą cechą neurobiologiczną. Osoby dorosłe w spektrum autyzmu często przez lata funkcjonują bez diagnozy, maskując swoje trudności lub błędnie diagnozowane (np. jako osoby z depresją, zaburzeniem osobowości, ADHD, fobią społeczną).
„Diagnoza w dorosłości to nie etykieta – to klucz do zrozumienia siebie i odzyskania sprawczości” – Sarah Hendrickx, autorka książki „Women and Girls with Autism Spectrum Disorder”
Objawy autyzmu u dorosłych – lista najczęściej występujących cech
1. Trudności w relacjach międzyludzkich
- problemy z odczytywaniem intencji innych osób,
- brak intuicji społecznej (niezrozumienie „niewypowiedzianych zasad” relacji),
- literalne traktowanie wypowiedzi,
- nieumiejętność podtrzymywania „small talk”.
2. Silna potrzeba rutyny i przewidywalności
- niepokój przy zmianach planów,
- rytuały dnia codziennego,
- sztywne przywiązanie do określonych sposobów działania.
3. Problemy z regulacją emocji
- nagłe wybuchy złości lub wycofania (meltdowns i shutdowns),
- trudność z rozpoznawaniem i nazywaniem emocji (aleksytymia),
- chroniczne zmęczenie psychiczne po kontaktach społecznych.
4. Specyficzne zainteresowania (tzw. hiperfiksacje)
- bardzo intensywne, często niszowe pasje,
- głębokie, encyklopedyczne zgłębianie wybranego tematu,
- zainteresowania mogą być źródłem radości i zawodowej ekspertyzy.
5. Nadwrażliwość lub niedowrażliwość sensoryczna
- drażliwość na hałas, światło, zapachy, dotyk,
- potrzeba stymulacji (np. bujanie się, kręcenie przedmiotami),
- unikanie miejsc z nadmiarem bodźców (supermarkety, imprezy).
Kobiety i mężczyźni – różnice w obrazie autyzmu
Kobiety w spektrum autyzmu są często niedodiagnozowane. Maskują objawy, uczą się „grać” role społeczne i mimikować zachowania neurotypowe. Skutkuje to wyczerpaniem, depresją, zaburzeniami odżywiania.
„Kobiety autystyczne nie rzucają się w oczy – one dostosowują się do oczekiwań świata, płacąc za to ogromną cenę psychiczną” – Dr Tony Attwood, ekspert ds. Zespołu Aspergera
Jak wygląda diagnoza autyzmu u dorosłego?
Proces diagnostyczny zazwyczaj obejmuje:
- szczegółowy wywiad psychologiczny (historia rozwoju, dzieciństwa, szkoły, relacji),
- narzędzia diagnostyczne (np. ADOS-2, AQ – Autism Spectrum Quotient, RAADS-R),
- rozmowy z osobami z bliskiego otoczenia (jeśli to możliwe),
- ocenę funkcjonowania społecznego i komunikacyjnego.
W Polsce diagnoza u dorosłych prowadzona jest najczęściej przez zespoły specjalistyczne: psycholog + psychiatra + neurologopeda.
⚠️ Z czym bywa mylony autyzm u dorosłych?
Dorośli autystyczni bywają błędnie diagnozowani jako osoby:
- z zaburzeniem osobowości schizoidalnej lub unikającej,
- z depresją atypową,
- z zaburzeniem lękowym społecznym (fobią społeczną),
- z ADHD (często współwystępuje!),
- z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi (OCD).
🎯 Dlaczego warto uzyskać diagnozę w dorosłości?
✅ Lepsze zrozumienie siebie i swojej historii
✅ Lepsze strategie radzenia sobie z przeciążeniem
✅ Ułatwienie relacji osobistych i zawodowych
✅ Możliwość korzystania z przysługujących form wsparcia (orzeczenie, terapia)
✅ Uwolnienie się od poczucia „inności” i winy
„Diagnoza nie zmienia tego, kim jesteś. Ona wyjaśnia, dlaczego jesteś taki, jaki jesteś – i to jest początek nowej drogi.” – Karla Fisher, aktywistka autystyczna
📌 Czy autyzm u dorosłych to to samo co Zespół Aspergera?
W klasyfikacji DSM-5 (2013) nie używa się już diagnozy „Zespół Aspergera” – wszystkie formy autyzmu mieszczą się w spektrum (ASD). Jednak wiele dorosłych, zwłaszcza z wysokofunkcjonującym profilem, nadal identyfikuje się jako „aspergerowcy” i korzysta z tej nazwy jako części swojej tożsamości.
❓Najczęściej zadawane pytania
Czy dorosły może mieć autyzm i o tym nie wiedzieć?
Tak – szczególnie jeśli miał dobre wyniki w nauce, maskował trudności, był cichy, wycofany lub „dziwny, ale zdolny”.
Czy dorosły z autyzmem może być w związku?
Tak. Wiele osób w spektrum tworzy związki – kluczowe są otwarta komunikacja, akceptacja różnic i wsparcie emocjonalne.
Jak się testuje autyzm u dorosłych?
Poprzez wywiad rozwojowy, specjalistyczne testy i ocenę kliniczną prowadzoną przez psychologa lub psychiatrę.
Czy leczy się autyzm u dorosłych?
Nie „leczy się” autyzmu jako takiego – ale można wspierać funkcjonowanie poprzez terapię, trening umiejętności społecznych, psychoterapię, coaching autystyczny, medytację czy strategie sensoryczne.
📚 Źródła i polecane lektury:
- Attwood, T. (2007). Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik.
- Baron-Cohen, S. (2009). Autyzm i zespół Aspergera.
- Hendrickx, S. (2015). Women and Girls with Autism Spectrum Disorder.
- Lai, M.-C., Lombardo, M. V., & Baron-Cohen, S. (2014). Autism. The Lancet.
autyzm.life i neuroróżnorodni 