Autyzm to spektrum zaburzeń rozwojowych, które wpływają na sposób, w jaki jednostka postrzega świat i rezonuje z nim. Wśród wyzwań, z jakimi spotykają się osoby ze spektrum autyzmu, regulacja emocji odgrywa kluczową rolę w codziennym funkcjonowaniu. W tym kontekście wsparcie ze strony rodziny staje się fundamentalne, aby pomóc dziecku w radzeniu sobie z emocjami i osiągnięciu pełniejszego życia.

Jednym z głównych wyzwań dla dzieci z autyzmem jest trudność w identyfikowaniu, rozumieniu i wyrażaniu swoich emocji. Mogą one doświadczać intensywnych uczuć, ale nie zawsze potrafią odpowiednio je nazwać czy zrozumieć, co je wywołuje. Na przykład.:

Oto kilka przykładów, które ilustrują trudności, z jakimi dzieci z autyzmem mogą się spotykać w identyfikowaniu, rozumieniu i wyrażaniu swoich emocji:

1. Zamieszanie podczas konfliktu: Dziecko z autyzmem może doświadczyć silnych emocji podczas konfliktu z kolegą w szkole. Choć może czuć się zdenerwowane lub zranione, może mieć trudności z nazwaniem tych uczuć lub zrozumieniem, dlaczego się pojawiły. Długo nie może dojść do siebie i wrócić do swoich wcześniejszych zajęć. Praca na lekcji jest praktycznie nie możliwa.
2. Niepokój w sytuacjach społecznych: Podczas spotkania towarzyskiego lub imprezy rodzinnej dziecko z ASD może doświadczyć niepokoju lub lęku związanego z nadmierną stymulacją sensoryczną (hałas, ruch, światło, zapachy itp.). Nie będąc w stanie wyrazić tych emocji werbalnie, może próbować unikać takich sytuacji lub reagować nietypowymi zachowaniami – zaczyna panikować. Nie potrafi nazwać skąd bierze się ten dyskomfort. Jest za dużo trudnych do przetworzenia bodźców. Rozmowa z nim jest praktycznie nie możliwa.
3. Frustracja podczas nauki: Dziecko może odczuwać frustrację w sytuacjach, gdy napotyka trudności w zrozumieniu pewnych zagadnień. Pomimo silnych emocji, może mieć trudności z wyrażeniem swoich obaw czy potrzeby dodatkowej pomocy.
4. Zadowolenie z osiągnięć: Dziecko może doświadczać radości i satysfakcji z sukcesów w różnych obszarach życia, takich jak ukończenie zadania domowego czy osiągnięcie celu w terapii. Jednak może mieć trudności z wyrażeniem tych pozytywnych emocji w sposób, który jest zrozumiały dla innych. Reakcje mogą być nieadekwatne do sytuacji. Czasem proste zadania matematyczne mogą manifestować się głośnym śmiechem lub niespodziewanym komentarzem.
5. Złość w reakcji na zmiany: Zmiany w harmonogramie lub rutynie mogą wywoływać u dziecka z autyzmem uczucie złości czy frustracji. Pomimo intensywnych emocji, może być mu trudno wyrazić swoje potrzeby lub zrozumieć, dlaczego zmiana jest konieczna. Pojawia się nadmierna upartość lub po prostu bunt, z którym nie da się negocjować.

Dlatego kluczowym zadaniem rodziców i opiekunów jest budowanie świadomości emocji u dziecka poprzez naukę rozpoznawania i nazewnictwa różnych uczuć.

Wsparcie rodziny w regulacji emocji dziecka z autyzmem może przybierać różne formy. Przede wszystkim istotne jest tworzenie bezpiecznego i akceptującego środowiska, w którym dziecko może swobodnie wyrażać swoje emocje. Rodzice mogą również stosować techniki uczenia się regulacji emocji, takie jak oddechowe techniki relaksacyjne czy metody koncentracji, które pomagają dziecku w chwilach wzburzenia czy niepokoju.

Komunikacja jest kluczowym elementem wsparcia emocjonalnego dla tych dzieci czy osób dorosłych. Rodzice powinni rozwijać umiejętność empatycznego słuchania, aby zrozumieć, co dziecko próbuje przekazać, nawet jeśli nie jest w stanie tego jasno wyrazić słowami. Ważne jest także uczenie dziecka języka ciała i gestów, które mogą służyć jako alternatywny sposób wyrażania emocji. Rodzice czy opiekunowie mogą stworzyć proste schematy, nazwijmy je roboczo „schematami potrzeb”, żeby ułatwić komunikację swoim podopiecznym, np.:

Schemat komunikacyjny dla rodziców dzieci z ASD:

1. Co chcesz?
   • Zacznij od zadania pytania: „Co chcesz?” lub „Co się dzieje?”
   • Pozwól dziecku na wyrażenie swoich potrzeb i pragnień. Może to być potrzeba zrozumienia, poczucia bezpieczeństwa lub chęć zrealizowania konkretnej czynności.
2. Co czujesz?
   • Następnie zapytaj: „Co czujesz?” lub „Jak się teraz czujesz?”
   • Pomóż dziecku nazwać swoje emocje, nawet jeśli są one skomplikowane lub trudne do zdefiniowania. Możesz zaproponować różne opcje, np. „Czy czujesz się smutny?”, „Czy jesteś zły?”, „Czy czujesz się zagubiony?”
3. Wyraź to:
   • Zachęć dziecko do wyrażenia swoich emocji w sposób, który jest dla niego najwygodniejszy. Może to być werbalnie poprzez słowa, rysunki, gesty czy jakiekolwiek inne zachowanie, które pomaga mu wyrazić to, co czuje.
4. Czego teraz potrzebujesz, by poczuć się dobrze?
   • Zapytaj dziecko: „Czego teraz potrzebujesz, by poczuć się dobrze?” lub „Jak mogę ci pomóc?”
   • Zapewnij dziecku wsparcie i zrozumienie, a także pomóż mu zidentyfikować, co może pomóc mu przezwyciężyć trudności emocjonalne. To może być np. przytulenie, spacerek, czas na odpoczynek lub rozmowa.
5. Potwierdzenie i akceptacja:
   • Potwierdź i zaakceptuj emocje dziecka, niezależnie od ich natury. Podkreśl, że każda emocja jest ważna i że dziecko ma prawo do swoich uczuć.
6. Rozwiązanie problemu (opcjonalne):
   • W razie potrzeby wspólnie poszukajcie rozwiązania problemu, który spowodował wystąpienie emocji. Zachęć dziecko do wyrażenia swoich pomysłów na rozwiązanie i wspólnie próbujcie znaleźć najlepsze działanie.

Modelowanie pożądanych zachowań emocjonalnych przez rodziców również odgrywa istotną rolę. Dzieci często uczą się przez obserwację, dlatego ważne jest, aby rodzice prezentowali zdrowe strategie radzenia sobie z emocjami w praktyce. Pokazywanie, jak rozwiązywać konflikty czy jak proaktywnie zarządzać stresem, może być niezwykle wartościowe dla dziecka z autyzmem.

Wsparcie rodziny w regulacji emocji dziecka ze spektrum wymaga również zrozumienia jego indywidualnych potrzeb i preferencji. Każde dziecko jest inne, dlatego ważne jest, aby rodzice dostosowywali strategie wsparcia do konkretnych cech i charakterystyk swojego dziecka. Regularna komunikacja z terapeutami i specjalistami również może być pomocna w znalezieniu skutecznych strategii.

Wspieranie regulacji emocji dzieci z autyzmem przez rodzinę nie jest łatwym zadaniem, ale może przynieść znaczące korzyści w długoterminowej perspektywie. Dzięki odpowiedniemu wsparciu emocjonalnemu dzieci z autyzmem mogą lepiej radzić sobie z codziennymi wyzwaniami i osiągać większą satysfakcję z życia. Wsparcie rodziny odgrywa kluczową rolę w budowaniu silnych podstaw emocjonalnych, które są niezbędne dla zdrowego rozwoju i pełnego uczestnictwa w społeczeństwie. Na pewno warto zapoznać się z jego zainteresowaniami i pasjami, które są najlepszymi „uspokajaczami” w warunkach deeskalacji emocji.

Oto kilka konkretnych strategii i pomysłów, jak rodzice mogą wspierać regulację emocji dzieci ze spektrum autyzmu:

1. Nauka rozpoznawania i nazewnictwa emocji: Pomóż dziecku w identyfikowaniu różnych emocji poprzez korzystanie z książeczek, obrazków, kart z wyrazami twarzy lub opowieści z życia codziennego. Ćwicz nazewnictwo emocji, aby dziecko mogło lepiej zrozumieć, co się w nim dzieje.
2. Stworzenie spokojnego miejsca: Utwórz w domu specjalne miejsce, do którego dziecko może się udać w czasie wzburzenia czy niepokoju. Może to być kącik z miękkimi poduszkami, zestawem do malowania czy ulubionymi zabawkami (zainteresowaniami, pasjami), gdzie dziecko będzie mogło się uspokoić.
3. Techniki oddechowe i relaksacyjne: Naucz dziecko prostych technik oddechowych, które pomagają w redukcji napięcia i stresu. Ćwiczcie razem głębokie oddychanie, wyobrażając sobie spokojne miejsce lub dmuchając na bańki mydlane.
4. Ustalanie rutyn: Stabilność i przewidywalność mogą być kluczowe dla dzieci z autyzmem w regulacji emocji. Stwórz harmonogram dnia, który zawiera stałe punkty, takie jak posiłki, czas zabawy, nauka i odpoczynek.
5. Modelowanie zachowań emocjonalnych: Bądź świadomym modelem dla swojego dziecka, pokazując, jak radzić sobie z różnymi emocjami. Pokaż, że jesteś gotowy do słuchania i rozumienia jego uczuć, oraz jak wyrażać swoje własne emocje w zdrowy sposób.
6. Zabawy sensoryczne: Dla niektórych dzieci z ASD zabawy sensoryczne mogą być pomocne w regulacji emocji. Wypróbuj różne aktywności sensoryczne, takie jak zabawy z kulkami kinetycznymi, masowanie dłoni kulkami czy zabawy w basenie z piłkami.
7. Komunikacja bezsłowna: Rozwijaj komunikację bezsłowną, wykorzystując gesty, obrazki czy systemy komunikacyjne wspomagające, takie jak PECS (Picture Exchange Communication System). Pomaga to dziecku w wyrażaniu swoich potrzeb i emocji, nawet jeśli nie może tego zrobić werbalnie.
8. Wsparcie terapeutyczne: Skorzystaj z usług terapeutów specjalizujących się w pracy z dziećmi z autyzmem. Terapeuci mogą pomóc w opracowaniu spersonalizowanych strategii regulacji emocji, dostosowanych do potrzeb konkretnego dziecka.
9. Pozytywna wzmacniająca komunikacja: Stosuj pozytywne wzmocnienia i nagrody, aby wspierać pożądane zachowania emocjonalne. Zauważaj i chwal dziecko za jego wysiłki w radzeniu sobie z emocjami i okazywanie pozytywnych reakcji.
10. Czas dla siebie: Nie zapominaj o własnym samopoczuciu jako opiekuna. Zadbaj o regularną przerwę dla siebie, abyś mógł zachować spokój i cierpliwość w wspieraniu dziecka.

Każde dziecko z autyzmem jest inne, dlatego ważne jest eksperymentowanie z różnymi strategiami i dostosowywanie ich do indywidualnych potrzeb i preferencji dziecka. Wsparcie rodziny odgrywa kluczową rolę w budowaniu zdrowych strategii regulacji emocji, które są niezbędne dla sukcesu i szczęścia dziecka z autyzmem.