Tworzenie Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego (IPET) dla przedszkolaka ze spektrum autyzmu to zadanie wymagające precyzyjnego podejścia, głębokiej wiedzy i zrozumienia specyfiki funkcjonowania dziecka. IPET jest kluczowym dokumentem, który wyznacza cele terapeutyczne, edukacyjne oraz metody pracy dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka. Program ma na celu wsparcie rozwoju, wzmocnienie mocnych stron i zminimalizowanie trudności, z jakimi dziecko się zmaga. Poniżej znajdziesz kluczowe kroki i wskazówki, które pomogą w stworzeniu skutecznego IPET.

1. Zrozumienie Indywidualnych Potrzeb Dziecka

Pierwszym krokiem w tworzeniu IPET jest dokładne zrozumienie potrzeb, możliwości i trudności dziecka. Dzieci ze spektrum autyzmu różnią się między sobą pod względem zdolności komunikacyjnych, społecznych, poznawczych oraz motorycznych, dlatego ważne jest przeprowadzenie kompleksowej oceny funkcjonowania dziecka. W tej ocenie należy uwzględnić:

• Poziom rozwoju poznawczego: Jakie są mocne strony dziecka w zakresie myślenia, rozwiązywania problemów i rozumienia pojęć.
• Zdolności komunikacyjne: Jakie są umiejętności mówienia, rozumienia mowy, komunikacji niewerbalnej oraz korzystania z alternatywnych form komunikacji.
• Umiejętności społeczne: Jak dziecko radzi sobie w sytuacjach społecznych, w interakcji z rówieśnikami i dorosłymi, czy potrafi nawiązywać i utrzymywać kontakty.
• Funkcjonowanie emocjonalne: Jakie są emocjonalne potrzeby dziecka, czy potrafi wyrażać emocje i radzić sobie z nimi.
• Zdolności motoryczne: Jakie są umiejętności ruchowe dziecka, zarówno w zakresie motoryki dużej (np. bieganie, skakanie), jak i małej (np. chwytanie, manipulowanie przedmiotami).

2. Wyznaczenie Realistycznych i Mierzalnych Celów

Na podstawie wyników oceny należy ustalić realistyczne, mierzalne cele krótko- i długoterminowe. Cele te powinny być specyficzne, osiągalne, istotne oraz ograniczone czasowo (metoda SMART). Ważne jest, aby cele były dostosowane do poziomu funkcjonowania dziecka i uwzględniały:

• Rozwój komunikacji: Np. „Dziecko będzie potrafiło poprosić o pomoc używając słów lub gestów co najmniej 3 razy dziennie w czasie zajęć grupowych.”
• Umiejętności społeczne: Np. „Dziecko będzie w stanie uczestniczyć w zabawie w grupie przez co najmniej 5 minut bez wsparcia dorosłego.”
• Samodzielność: Np. „Dziecko będzie samodzielnie wykonywać podstawowe czynności higieniczne (mycie rąk) w 4 na 5 prób dziennie.”
• Regulacja emocji: Np. „Dziecko będzie potrafiło zastosować wyuczoną strategię radzenia sobie ze stresem (np. głębokie oddychanie) w sytuacjach wywołujących lęk co najmniej raz dziennie.”

3. Dostosowanie Metod i Narzędzi Edukacyjnych

Metody i narzędzia edukacyjne powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka. Dzieci ze spektrum autyzmu często lepiej reagują na konkretne, wizualne materiały edukacyjne oraz strukturalizowane środowisko nauczania. Warto rozważyć:

• Stosowanie wizualnych harmonogramów i piktogramów: Pomagają one dzieciom przewidywać, co będzie się działo, co redukuje lęk i sprzyja poczuciu bezpieczeństwa.
• Użycie technologii wspomagającej komunikację: Tablety, aplikacje, komunikatory obrazkowe mogą wspierać rozwój umiejętności komunikacyjnych.
• Techniki behawioralne: Takie jak analiza zachowania stosowana (ABA) do nauczania nowych umiejętności i wzmacniania pozytywnych zachowań.
• Podejścia oparte na zainteresowaniach dziecka: Wykorzystanie zainteresowań dziecka do motywowania do nauki i angażowania w różnorodne aktywności.

4. Organizacja Środowiska Przedszkolnego

Stworzenie przyjaznego, strukturalizowanego i przewidywalnego środowiska przedszkolnego jest kluczowe dla dzieci ze spektrum autyzmu. Zaleca się:

• Wyznaczenie jasno określonych stref w sali: Przestrzenie do nauki, zabawy, odpoczynku itp., co pomaga dzieciom zrozumieć, czego się od nich oczekuje.
• Minimalizowanie rozpraszających bodźców: Redukcja hałasu, uporządkowanie przestrzeni wizualnej.
• Stosowanie pomocy sensorycznych: Przykładowo, kocyki obciążeniowe, piłki sensoryczne, specjalne maty do siedzenia, które mogą pomóc w regulacji sensorycznej i koncentracji.

5. Włączenie Rodziców i Opiekunów w Proces Tworzenia IPET

Rodzice i opiekunowie są kluczowymi partnerami w procesie tworzenia IPET. Ich udział w ustalaniu celów, wyborze metod oraz ocenie postępów dziecka jest niezwykle ważny. Regularne spotkania z rodzicami, konsultacje i dzielenie się obserwacjami pozwalają na:

• Lepsze zrozumienie zachowań dziecka: Rodzice mogą dostarczyć cennych informacji na temat preferencji dziecka, jego mocnych stron i obszarów wymagających wsparcia.
• Spójność podejść terapeutycznych: Uzgodnienie wspólnych metod pracy w przedszkolu i w domu.
• Monitorowanie postępów: Regularne aktualizacje na temat postępów dziecka pozwalają na bieżące dostosowywanie strategii terapeutycznych.

6. Regularne Monitorowanie i Ocena Postępów

Skuteczny IPET to dokument dynamiczny, który powinien być regularnie monitorowany i modyfikowany w odpowiedzi na postępy dziecka lub pojawiające się trudności. Regularne spotkania zespołu specjalistów, przedszkolnych nauczycieli i rodziców powinny odbywać się co najmniej raz na kilka miesięcy, aby omówić osiągnięcia i ewentualne modyfikacje planu. Warto także zbierać regularne obserwacje i dane na temat zachowań dziecka, aby mieć obiektywną podstawę do oceny jego postępów.

7. Uwzględnienie Indywidualnych Preferencji i Zainteresowań Dziecka

IPET powinien uwzględniać zainteresowania i preferencje dziecka, co może znacząco zwiększyć jego zaangażowanie i motywację do nauki. Poznanie, co sprawia dziecku przyjemność, jakie aktywności go interesują, pozwala na włączenie tych elementów do programu, co sprawia, że nauka staje się bardziej atrakcyjna i efektywna.

Podsumowanie

Tworzenie Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego dla przedszkolaka to proces wymagający współpracy, staranności i elastyczności. Kluczowym jest zrozumienie unikalnych potrzeb dziecka, określenie realistycznych celów, zastosowanie odpowiednich metod i narzędzi oraz stałe monitorowanie i dostosowywanie programu. Dobrze przygotowany IPET nie tylko wspiera rozwój dziecka, ale także ułatwia integrację społeczną i emocjonalną, przygotowując dziecko do dalszej edukacji i życia społecznego. Poniżej zamieściliśmy przykład:

Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia (WOPFU)

Dziecko: Jan Kowalski
Data urodzenia: 15.02.2019
Etap edukacyjny: Przedszkole, grupa 4-latków
Data opracowania WOPFU: 01.09.2024
Okres obowiązywania: 01.09.2024 – 31.06.2025
Zespół dokonujący oceny:

• Nauczyciel: Anna Nowak
• Psycholog: Marta Wiśniewska
• Logopeda: Katarzyna Lewandowska
• Pedagog specjalny: Ewa Zielińska
• Rodzice: Maria i Tomasz Kowalscy

---

1. Obszary Funkcjonowania Dziecka

A. Funkcjonowanie poznawcze:

Janek posiada rozwiniętą pamięć wzrokową oraz dobrze radzi sobie z zadaniami wymagającymi kategoryzacji przedmiotów i dopasowywania elementów. Występują jednak trudności w zakresie rozumienia abstrakcyjnych pojęć i pojęć czasowych (np. „wczoraj”, „jutro”). Chłopiec preferuje zadania oparte na konkretnych przedmiotach lub ilustracjach i potrzebuje wsparcia w zakresie myślenia przyczynowo-skutkowego.

B. Funkcjonowanie komunikacyjne:

Janek używa głównie echolalii (powtarzania zasłyszanych słów lub fraz) jako głównego sposobu komunikacji. Rozumie proste polecenia, jednak ma trudności z rozumieniem bardziej złożonych instrukcji oraz komunikacją werbalną w sytuacjach społecznych. Dobrze reaguje na wizualne wsparcie komunikacyjne, takie jak obrazki i piktogramy.

C. Funkcjonowanie społeczne i emocjonalne:

Janek ma trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów z rówieśnikami. Preferuje zabawę samotną lub równoległą (obok innych dzieci, ale nie z nimi). Unika kontaktu wzrokowego, ma trudności z rozpoznawaniem emocji innych osób i wyrażaniem własnych emocji. Często reaguje nadwrażliwością emocjonalną na zmiany w rutynie lub niespodziewane sytuacje. Występuje nadwrażliwość na dźwięki, co czasem powoduje reakcje lękowe.

D. Samodzielność:

Janek potrzebuje wsparcia w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak mycie rąk, ubieranie się czy korzystanie z toalety. Potrafi z pomocą dorosłego wykonać proste zadania, ale często wymaga instrukcji krok po kroku oraz wizualnych wskazówek.

E. Funkcjonowanie motoryczne:

Janek ma dobrze rozwiniętą motorykę dużą (potrafi biegać, skakać, wspinać się), natomiast motoryka mała jest na poziomie wymagającym wsparcia – trudności występują w zakresie manipulacji drobnymi przedmiotami, rysowaniu i trzymaniu przyborów do pisania. Występuje nadwrażliwość dotykowa, która może wpływać na niechęć do niektórych czynności manualnych.

F. Funkcjonowanie sensoryczne:

Występuje nadwrażliwość na dźwięki (np. płacz innych dzieci, głośne dźwięki) oraz niechęć do niektórych tekstur (np. lepkie lub chropowate przedmioty). Janek wykazuje potrzebę regulacji sensorycznej poprzez kołysanie się i machanie rękoma.

2. Mocne Strony Dziecka

• Dobra pamięć wzrokowa i umiejętność dopasowywania przedmiotów do kategorii.
• Zainteresowanie zabawami tematycznymi (szczególnie związanymi z pojazdami) oraz klockami konstrukcyjnymi.
• Otwarty na naukę nowych czynności w formie zabaw.
• Potrafi z pomocą dorosłego wykonać proste instrukcje wizualne.

3. Potrzeby Rozwojowe i Wsparcie Edukacyjne

• Komunikacyjne: Potrzebuje wsparcia w zakresie rozwijania komunikacji werbalnej oraz alternatywnej, z użyciem metod wizualnych (piktogramy, tablice komunikacyjne).
• Społeczne i emocjonalne: Potrzebuje wsparcia w nawiązywaniu interakcji z rówieśnikami, rozumieniu emocji, rozwijaniu umiejętności społecznych oraz technik radzenia sobie ze stresem.
• Samodzielność: Wymaga wsparcia i instrukcji wizualnych w zakresie wykonywania codziennych czynności (np. higiena, ubieranie).
• Sensoryczne: Wymaga dostosowania środowiska do swoich potrzeb sensorycznych (np. wyciszające słuchawki, pomoce sensoryczne).

4. Zalecenia

• Cel komunikacyjny: Rozwój komunikacji alternatywnej z użyciem piktogramów i tablic PECS, wprowadzenie ćwiczeń logopedycznych z wykorzystaniem metod wizualnych.
• Cel społeczny: Organizacja zajęć grupowych wspierających umiejętności społeczne, zabawy w grupie z jasnym podziałem ról.
• Cel samodzielności: Wprowadzenie codziennych ćwiczeń praktycznych z zakresu samodzielności z wykorzystaniem wizualnych instrukcji krok po kroku.
• Cel emocjonalny: Nauka technik relaksacyjnych, indywidualne wsparcie psychologiczne w zakresie radzenia sobie z emocjami i nadwrażliwością na bodźce.

5. Podsumowanie

Na podstawie przeprowadzonej oceny zespół specjalistów uzgodnił, że Jan wymaga wszechstronnego wsparcia w zakresie rozwoju komunikacji, umiejętności społecznych, samodzielności oraz radzenia sobie z bodźcami sensorycznymi. Indywidualny Plan Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET) zostanie opracowany w oparciu o powyższe potrzeby, a jego realizacja będzie monitorowana i modyfikowana w odpowiedzi na osiągane postępy.

Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET)

Dziecko: Jan Kowalski
Data urodzenia: 15.02.2019
Etap edukacyjny: Przedszkole, grupa 4-latków
Data opracowania IPET: 01.09.2024
Okres obowiązywania: 01.09.2024 – 31.06.2025
Zespół tworzący IPET:

• Nauczyciel: Anna Nowak
• Psycholog: Marta Wiśniewska
• Logopeda: Katarzyna Lewandowska
• Rodzice: Maria i Tomasz Kowalscy

---

1. Opis Dziecka i Diagnoza

Janek jest 5-letnim chłopcem ze zdiagnozowanym spektrum autyzmu. Występują u niego trudności w obszarze komunikacji werbalnej (opóźniony rozwój mowy, ograniczone słownictwo, echolalia), trudności w nawiązywaniu interakcji społecznych oraz ograniczone umiejętności w zakresie zabaw grupowych. Janek wykazuje nadwrażliwość na dźwięki oraz trudności z koncentracją uwagi. Mimo tych trudności Jan dobrze reaguje na bodźce wizualne, jest zainteresowany klockami konstrukcyjnymi oraz zabawami tematycznymi związanymi z pojazdami.

2. Cele Edukacyjno-Terapeutyczne

Cele długoterminowe:

1. Zwiększenie umiejętności komunikacyjnych poprzez rozwijanie słownictwa i umiejętności komunikacji dwustronnej.
2. Wzmocnienie umiejętności społecznych, w tym udziału w zabawach grupowych i nawiązywania interakcji z rówieśnikami.
3. Rozwój samodzielności w codziennych czynnościach (higiena osobista, ubieranie się).
4. Poprawa regulacji emocjonalnej i zdolności radzenia sobie ze stresem.

Cele krótkoterminowe:

1. Komunikacja:
   • Janek będzie używał co najmniej 10 nowych słów do określania przedmiotów codziennego użytku w ciągu 3 miesięcy.
   • Janek będzie inicjował kontakt wzrokowy i werbalny z nauczycielem lub rówieśnikiem co najmniej 2 razy dziennie w ciągu 4 miesięcy.
2. Umiejętności społeczne:
   • Janek będzie brał udział w zabawie grupowej z rówieśnikami przez co najmniej 5 minut, bez konieczności interwencji dorosłego, w ciągu 6 miesięcy.
   • Jan będzie w stanie podjąć próbę podzielenia się zabawką lub przedmiotem w 3 na 5 prób podczas zabaw grupowych w ciągu 6 miesięcy.
3. Samodzielność:
   • Janek będzie potrafił samodzielnie umyć ręce i twarz po posiłkach w 4 na 5 prób dziennie przez 3 miesiące.
   • Janek będzie samodzielnie ubierał kurtkę w 3 na 5 prób dziennie w ciągu 4 miesięcy.
4. Regulacja emocji:
   • Janek będzie potrafił zastosować wyuczoną technikę oddechową w sytuacjach stresowych co najmniej raz dziennie w ciągu 6 miesięcy.

3. Metody i Formy Pracy

1. Komunikacja:
   • Zastosowanie komunikacji wspomagającej i alternatywnej (piktogramy, tablice PECS).
   • Codzienne ćwiczenia logopedyczne w formie zabawy, np. naśladowanie dźwięków, zabawy w odgadywanie przedmiotów.
   • Stosowanie prostego, klarownego języka, mówienie w krótkich zdaniach.
2. Umiejętności społeczne:
   • Zajęcia grupowe z rówieśnikami, zabawy w parach (np. podawanie piłki, wspólne układanie klocków).
   • Ćwiczenia w rozpoznawaniu emocji na podstawie obrazków i gestów.
   • Regularne sesje z psychologiem, prowadzenie scenek społecznych.
3. Samodzielność:
   • Ćwiczenia praktyczne w zakresie codziennych czynności (mycie rąk, ubieranie się).
   • Wykorzystanie nagród i pochwał za samodzielne wykonywanie zadań (np. naklejki, certyfikaty).
   • Stosowanie wizualnych instrukcji krok po kroku (np. plansze z ilustracjami pokazującymi kolejne etapy czynności).
4. Regulacja emocji:
   • Nauka technik relaksacyjnych, takich jak głębokie oddychanie, użycie „kącika spokoju” w sali przedszkolnej.
   • Ćwiczenia w rozpoznawaniu i nazywaniu emocji.
   • Regularne sesje z psychologiem, indywidualne wsparcie w nauce strategii radzenia sobie ze stresem.

4. Organizacja Środowiska Edukacyjnego

• Strefy nauki i zabawy: Wyznaczenie strefy cichej, strefy zabawy tematycznej oraz strefy sensorycznej.
• Redukcja bodźców: Użycie nauszników wyciszających w przypadku nadwrażliwości na dźwięk, minimalizacja zbędnych bodźców wizualnych.
• Materiały wizualne: Harmonogramy obrazkowe, piktogramy, plansze z instrukcjami.

5. Monitorowanie i Ocena Postępów

• Regularne obserwacje nauczycieli i specjalistów, prowadzenie dziennika postępów.
• Cotygodniowe raporty z postępów przygotowywane przez nauczyciela i omawiane z zespołem.
• Comiesięczne spotkania z rodzicami w celu omówienia postępów dziecka i ewentualnego dostosowania programu.

6. Współpraca z Rodzicami

• Ustalanie wspólnych celów terapeutycznych i strategii, aby zapewnić spójność działań w przedszkolu i w domu.
• Cotygodniowe spotkania lub konsultacje telefoniczne.
• Organizowanie warsztatów i szkoleń dla rodziców w zakresie metod pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu.

7. Harmonogram Pracy Zespołu

• Nauczyciel: Codzienna obserwacja dziecka, prowadzenie zajęć grupowych i indywidualnych.
• Logopeda: Cotygodniowe sesje logopedyczne (30 minut) oraz monitorowanie postępów w komunikacji.
• Psycholog: Sesje indywidualne co dwa tygodnie (45 minut), zajęcia grupowe raz na tydzień (30 minut).
• Rodzice: Realizacja zaleceń IPET w domu, regularna współpraca z zespołem przedszkolnym.

Podsumowanie

IPET Janka Kowalskiego będzie regularnie monitorowany i modyfikowany w odpowiedzi na jego postępy. Dąży się do tego, aby program wspierał rozwój komunikacji, umiejętności społecznych, samodzielności oraz regulacji emocji. Współpraca z rodzicami i zespołem specjalistów jest kluczowa dla skuteczności programu.

---

Ten przykładowy IPET jest zaprojektowany tak, aby dostosować cele i metody pracy do potrzeb konkretnego dziecka, uwzględniając jego unikalne umiejętności i trudności.

Program Wczesnej Interwencji (EIBI): Praktyczne Scenariusze Ćwiczeń Umiejętności Społecznych dla Dzieci ze Spektrum Autyzmu eBook 18 zł