Tworzenie IPET-u (Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego) to jedno z kluczowych zadań pedagoga specjalnego. W centrum tego dokumentu znajdują się cele edukacyjne i terapeutyczne, które powinny być nie tylko realistyczne i zindywidualizowane, ale też mierzalne, osadzone w codzienności szkolnej i – co najważniejsze – możliwe do osiągnięcia przez konkretnego ucznia. Dobrze sformułowane cele są jak mapa – wyznaczają drogę wspierającą rozwój dziecka, a nie tylko opisują punkt wyjścia.
🎯 Po co formułujemy cele w IPET?
Cele w IPET nie służą „wypełnieniu rubryki”, lecz wyznaczają realne kierunki wsparcia w konkretnych obszarach rozwoju dziecka. Dzięki nim:
- możliwa jest systematyczna praca w zespole nauczycieli i specjalistów,
- można monitorować postępy ucznia,
- zapewnia się ciągłość działań terapeutycznych,
- zwiększa się skuteczność edukacji uczniów ze SPE (specjalnymi potrzebami edukacyjnymi).
🔑 6 zasad formułowania dobrych celów
1. Zasada indywidualizacji
Cel musi odnosić się do konkretnego ucznia – nie powielamy celów „z szablonu”.
2. Zasada pozytywnego kierunku
Nie „ograniczyć trudności”, ale: „rozwijać umiejętność…”.
3. Zasada mierzalności (SMART)
Cel powinien być:
- S – Szczegółowy (np. „rozpoznaje emocje podstawowe”)
- M – Mierzalny (np. „w 4 na 5 prób”)
- A – Atrakcyjny i osiągalny
- R – Realistyczny
- T – Terminowy (np. „do końca I semestru”)
4. Zasada funkcjonalności
Cel ma odnosić się do życia dziecka: szkoły, domu, relacji, samodzielności.
5. Zasada konkretu
Unikaj ogólników typu „poprawa funkcjonowania społecznego”.
6. Zasada ewaluacji
Cel musi pozwalać na ocenę, czy został osiągnięty – najlepiej przez konkretne zachowanie lub umiejętność.
📘 Struktura zapisu celu
Uczeń + czasownik operacyjny + konkretny efekt + warunki + zakres
Przykład:
„Uczeń rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje (radość, smutek, złość) w historyjkach obrazkowych, w 3 na 4 próbach, do końca grudnia.”
🧠 Przykładowe cele – według obszarów funkcjonowania
🟦 Obszar społeczny:
- „Uczeń inicjuje kontakt z kolegą w czasie przerwy, z pomocą nauczyciela wspierającego, raz dziennie przez 2 tygodnie.”
- „Uczeń potrafi zareagować na odmowę kolegi w sposób akceptowalny społecznie (np. nie krzyczy, nie bije).”
🟨 Obszar emocjonalny:
- „Uczeń potrafi wskazać swoje aktualne samopoczucie na termometrze emocji i dobrać jedną strategię wyciszenia.”
- „Uczeń używa słów: ‘jestem zły’, ‘jestem smutny’, zamiast zachowań agresywnych w sytuacjach frustracji.”
🟩 Obszar poznawczo-edukacyjny:
- „Uczeń wykonuje 3 zadania matematyczne w czasie 30 minut, korzystając z planu dnia.”
- „Uczeń odczytuje proste zdania z obrazkami i odpowiada na pytanie ‘Kto? Co robi?’ z 80% skutecznością.”
🟧 Obszar motoryczny / grafomotoryczny:
- „Uczeń przepisuje 5 słów z użyciem prawidłowego chwytu pęsetowego, w linii, z zachowaniem odstępów.”
- „Uczeń rysuje postać człowieka z minimum 6 elementami ciała do końca semestru.”
🟥 Obszar sensoryczny:
- „Uczeń korzysta z wyznaczonego miejsca wyciszenia w razie przeciążenia – samodzielnie lub po sygnale od nauczyciela.”
- „Uczeń toleruje dźwięki sali lekcyjnej z użyciem słuchawek wygłuszających przez co najmniej 15 minut dziennie.”
✏️ Dobre czasowniki do formułowania celów:
- rozpoznaje, nazywa, wskazuje, reaguje, korzysta z, potrafi, wykonuje, zapisuje, rysuje, wybiera, samodzielnie…
Unikaj: „lepiej funkcjonuje”, „usprawnia”, „rozumie ogólnie” – są nieprecyzyjne.
🧾 Checklista: Sprawdź, czy Twój cel w IPET spełnia wymogi
✅ Czy cel dotyczy konkretnej umiejętności?
✅ Czy można zmierzyć, czy został osiągnięty?
✅ Czy zawiera czas, warunek, narzędzia wsparcia?
✅ Czy jest zrozumiały dla nauczyciela, terapeuty i rodzica?
✅ Czy można go zweryfikować obserwacją lub działaniem dziecka?
Poniżej znajduje się przykładowy IPET ucznia z autyzmem (Zespół Aspergera) – Skupia się na jasnych, mierzalnych i funkcjonalnych celach, zgodnie z zasadą SMART.
📄 Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET)
Imię i nazwisko ucznia: Antoni R.
Data urodzenia: 15.02.2014
Szkoła: Szkoła Podstawowa nr 9 w Gdyni
Klasa: III
Numer orzeczenia: 19/2023
Data opracowania IPET: 10.09.2024
Rozpoznanie: Zespół Aspergera (F84.5 wg ICD-10)
Zespół opracowujący IPET: pedagog specjalny, psycholog szkolny, nauczyciel wspomagający, wychowawca klasy, logopeda, rodzice
🔍 WOPFU – Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia
Funkcjonowanie poznawcze:
Uczeń pracuje w normie intelektualnej, czyta płynnie, ma bardzo dobrą pamięć do faktów. Wymaga wsparcia w rozumieniu poleceń złożonych i organizacji pracy.
Funkcjonowanie emocjonalne:
Silna reakcja na zmianę planu dnia, trudność w nazywaniu emocji. W sytuacji stresu wycofuje się lub reaguje płaczem. Korzysta z technik wyciszających.
Funkcjonowanie społeczne:
Unika kontaktów grupowych, woli pracę samodzielną. Nie podejmuje spontanicznie rozmów z kolegami, nie zawsze rozumie intencje innych.
Funkcjonowanie językowe:
Mowa płynna, bogaty zasób słów, ale styl wypowiedzi często nielogiczny w kontekście społecznym. Skłonność do dygresji i monologów tematycznych.
Funkcjonowanie motoryczne i sensoryczne:
Drobna nadwrażliwość słuchowa i dotykowa. Uczeń korzysta ze słuchawek wygłuszających w czasie wzmożonego hałasu.
🎯 Cele edukacyjne i terapeutyczne
🟩 Obszar edukacyjny – organizacja pracy i rozumienie instrukcji
Cel główny: Uczeń rozwija umiejętność samodzielnej organizacji pracy w zadaniach edukacyjnych.
Cele szczegółowe (SMART):
- Uczeń wykonuje 3 zadania z listy w czasie 45 minut z pomocą planera wizualnego – do końca I semestru.
- Uczeń odczytuje i rozumie 2- i 3-częściowe instrukcje nauczyciela w 4 na 5 prób.
🟦 Obszar społeczny – kontakt z rówieśnikami
Cel główny: Uczeń podejmuje próbę kontaktu z rówieśnikami w przewidywalnych sytuacjach społecznych.
Cele szczegółowe:
- Uczeń inicjuje rozmowę z kolegą przy sąsiednim stoliku, raz dziennie, z pomocą nauczyciela wspierającego.
- Uczeń przestrzega ustalonej zasady: „pytam – słucham – odpowiadam” w scenkach z TUS.
🟥 Obszar emocjonalny – rozpoznawanie i regulowanie emocji
Cel główny: Uczeń rozwija umiejętność rozpoznawania i nazywania własnych emocji oraz stosowania strategii wyciszających.
Cele szczegółowe:
- Uczeń zaznacza codziennie swój nastrój na „termometrze emocji” i mówi, jak się czuje.
- Uczeń korzysta ze strefy wyciszenia lub słuchawek 1 raz dziennie, samodzielnie lub po przypomnieniu.
🟨 Obszar językowo-komunikacyjny – rozumienie sytuacji społecznych
Cel główny: Uczeń rozwija kompetencje w zakresie rozumienia kontekstu społecznego.
Cele szczegółowe:
- Uczeń rozpoznaje intencję wypowiedzi (np. prośba, żart, pytanie) w 3 na 4 historyjkach obrazkowych.
- Uczeń uzupełnia dialogi w ćwiczeniach społecznych zgodnie z zasadami rozmowy (pytanie-odpowiedź).
🧰 Formy i metody wsparcia
- Zajęcia rewalidacyjne (kompetencje społeczne, emocjonalne, organizacja pracy)
- TUS – trening umiejętności społecznych (1x w tygodniu)
- Strukturyzacja przestrzeni i czasu (plany dnia, wizualizacje)
- Mapa emocji i tablica uczuć
- Pauzy sensoryczne (woreczki z grochem, kącik wyciszenia)
- Praca indywidualna i w małej grupie
🛠️ Zakres dostosowań
| Obszar | Dostosowanie |
|---|---|
| Organizacja lekcji | Plan dnia z obrazkami, przewidywalna struktura dnia |
| Tempo pracy | Wydłużony czas, możliwość przerw |
| Materiały | Mniej bodźców wzrokowych, zadania rozbite na etapy |
| Ocenianie | Dostosowanie kryteriów do możliwości ucznia |
| Egzaminy i sprawdziany | Możliwość wykonania ustnego, podział testu na części |
📚 Podsumowanie
Formułowanie celów edukacyjnych i terapeutycznych w IPET to nie sztuka dla sztuki. To realna pomoc uczniowi – kompas, który pokazuje, dokąd zmierzamy. To także język porozumienia pomiędzy nauczycielem, terapeutą, uczniem i rodzicem. Jeśli cele są jasne, możliwe do osiągnięcia i odpowiednio monitorowane, stają się prawdziwym narzędziem zmiany.
„Cel bez planu to tylko życzenie” – Antoine de Saint-Exupéry
❓Najczęściej zadawane pytania
Czy cele w IPET muszą być zgodne z podstawą programową?
✅ Powinny ją uwzględniać, ale kluczowa jest indywidualizacja – cel może dotyczyć także kompetencji społecznych, emocjonalnych, czy samodzielności.
Jak często należy aktualizować cele?
🕒 Minimum raz w roku, ale zaleca się ich aktualizację w razie postępu lub zmiany potrzeb ucznia.
Kto formułuje cele?
🧑🏫 Zespół specjalistów (nauczyciel, pedagog specjalny, psycholog, logopeda) we współpracy z rodzicami i – jeśli to możliwe – z uczniem.
autyzm.life i neuroróżnorodni 