Zdolność skupienia uwagi i utrzymania informacji w pamięci roboczej to kluczowe fundamenty rozwoju poznawczego. U wielu uczniów z zaburzeniami rozwoju – w tym dzieci ze spektrum autyzmu, ADHD czy niepełnosprawnością intelektualną – te obszary funkcjonowania są szczególnie wymagające. Zajęcia rewalidacyjne mogą wówczas pełnić funkcję nie tylko wsparcia edukacyjnego, ale też terapii funkcji wykonawczych. W tym artykule przybliżamy, jak prowadzić skuteczny trening uwagi i pamięci roboczej w codziennej praktyce edukacyjnej.
🧠 Czym jest pamięć robocza i dlaczego jest tak ważna?
Pamięć robocza to rodzaj pamięci krótkotrwałej, która pozwala utrzymać i przetwarzać informacje w czasie rzeczywistym. Uczestniczy w takich procesach jak:
- rozumienie instrukcji,
- zapamiętywanie poleceń,
- rozwiązywanie zadań matematycznych,
- pisanie i czytanie ze zrozumieniem.
Brak efektywnej pamięci roboczej skutkuje problemami z koncentracją, szybkim zapominaniem, trudnością w kończeniu zadań oraz dezorganizacją pracy własnej.
„Dziecko z osłabioną pamięcią roboczą może wyglądać, jakby nie słuchało – w rzeczywistości po prostu nie jest w stanie utrzymać wszystkich informacji w głowie” – Susan Gathercole, psycholog poznawcza
🎯 Cele zajęć rewalidacyjnych w obszarze uwagi i pamięci
Celem treningu powinno być:
- wzmacnianie uwagi trwałej i selektywnej,
- trening pamięci krótkotrwałej i roboczej,
- rozwój strategii samoregulacji poznawczej,
- zwiększenie elastyczności myślenia i organizacji pracy.
🛠️ Metody i techniki wykorzystywane w treningu
🔹 1. Metoda kognitywna (ćwiczenia funkcji poznawczych)
Praca z materiałami dostosowanymi do poziomu dziecka: dopasowywanie wzorów, ciągi logiczne, łączenie w pary, wyszukiwanie szczegółów.
🔹 2. Elementy metody Feuersteina
Stosowanie zadań instrumentalnych rozwijających skupienie, planowanie i analizę (np. „Porównywanie”, „Orientacja przestrzenna”).
🔹 3. Techniki wizualno-ruchowe
Zadania łączące ruch z zapamiętywaniem – np. „Zapamiętaj i wykonaj”, w których dziecko ma wykonać sekwencję ruchów lub poleceń po ich usłyszeniu.
🔹 4. Trening pamięci słuchowej i wzrokowej
Układanie historyjek na podstawie obrazków, gry typu „Co się zmieniło?”, zapamiętywanie listy słów/obrazków przez 30 sekund i odtwarzanie.
🧩 Przykładowe ćwiczenia na zajęcia rewalidacyjne
✔️ Sekwencje liczb i obrazów
Pokaż dziecku na chwilę ciąg (np. 3, 6, 2) – poproś, by je powtórzyło, a potem odwrotnie.
✔️ Wskaż różnice
Dwa obrazki różniące się detalami – dziecko zaznacza zmiany (trening uwagi selektywnej).
✔️ Zadania z pamięcią słuchową
Nauczyciel czyta krótkie polecenie złożone z 2–3 kroków – dziecko wykonuje je po zakończeniu.
✔️ Kategoryzowanie
Dziecko otrzymuje zestaw przedmiotów/obrazków i musi je pogrupować (np. ubrania, jedzenie). To rozwija elastyczność i organizację poznawczą.
✔️ Zapamiętaj wzór
Wyświetl na 5 sekund układ kolorowych klocków – poproś o odtworzenie z pamięci.
Poniżej znajduje się przykładowy scenariusz zajęć rewalidacyjnych rozwijających uwagę i pamięć roboczą u ucznia z zaburzeniami rozwoju (np. z ASD lub ADHD.
📘 Przykładowy scenariusz zajęć rewalidacyjnych
Temat: Trening uwagi i pamięci roboczej – „Zapamiętaj i wykonaj”
Czas trwania: 30–40 minut
Grupa docelowa: Uczniowie z zaburzeniami rozwoju (indywidualnie lub w małej grupie 2–3 osoby)
Cele ogólne:
- Wzmacnianie koncentracji uwagi trwałej i selektywnej
- Trening pamięci słuchowej i roboczej
- Rozwijanie umiejętności wykonywania złożonych poleceń
Cele szczegółowe:
Uczeń:
- skupia uwagę na bodźcach słownych i wzrokowych,
- potrafi zapamiętać i wykonać sekwencję czynności,
- odtwarza informacje w odpowiedniej kolejności,
- wykazuje większą wytrwałość w zadaniu.
🧩 Przebieg zajęć:
🔹 1. Powitanie i ćwiczenie na skupienie (5 minut)
Ćwiczenie: „Oddychamy uważnie” – dzieci siadają wygodnie, zamykają oczy i przez chwilę koncentrują się na oddechu. Nauczyciel mówi: „Skupiamy się tylko na wdechu i wydechu, jakbyśmy słuchali spokojnego wiatru”.
➡️ Cel: wyciszenie, przygotowanie do skupienia uwagi.
🔹 2. Wprowadzenie do tematu (5 minut)
Rozmowa kierowana:
- Co to znaczy „zapamiętać coś na chwilę”?
- Kiedy w szkole musimy coś zapamiętać na krótko (np. polecenie, numer, kolejność)?
- Dlaczego to ważne?
🔹 3. Zadanie główne: „Zapamiętaj i wykonaj” (20 minut)
🧠 Etap 1 – Pamięć słuchowa
Nauczyciel mówi:
„Weź niebieski klocek, połóż go na środku stołu, potem weź zielony i schowaj za siebie.”
Uczeń słucha całego polecenia, a następnie próbuje je wykonać bez powtórzenia.
Stopniowanie trudności:
- Początkowo 2 elementy, potem 3–4.
- Wariant: dziecko samo wymyśla polecenie dla innego ucznia.
👁️ Etap 2 – Pamięć wzrokowa
Na stole pokazujemy 4 przedmioty w określonym układzie (np. klocek – piłka – figurka – kartka). Dziecko przygląda się przez 5 sekund, po czym przedmioty są zasłaniane. Zadaniem dziecka jest odtworzyć układ.
🔁 Etap 3 – Ruch i pamięć
Zabawa ruchowa z sekwencją: nauczyciel pokazuje 3 ruchy (np. klaszcz – podskocz – ręce do góry), dziecko zapamiętuje i powtarza w odpowiedniej kolejności.
🔹 4. Refleksja i podsumowanie (5 minut)
Rozmowa z dzieckiem:
- Co było najtrudniejsze?
- Jak sobie poradziłeś?
- Co ci pomogło zapamiętać?
- Czy znasz sposób na lepsze zapamiętywanie?
✏️ Materiały i pomoce:
- Kolorowe klocki, przedmioty codziennego użytku
- Plansze z układami wzrokowymi
- Obrazki do zapamiętywania
- Kartki i kredki (możliwość rysowania sekwencji)
✅ Sposób ewaluacji:
- Obserwacja wykonania zadań,
- Ilość poprawnie wykonanych sekwencji,
- Reakcje dziecka na zmiany poziomu trudności,
- Udział w refleksji końcowej.
👨🏫 Rola nauczyciela/terapeuty
W pracy z uczniami z zaburzeniami rozwoju terapeuta:
- dostosowuje poziom trudności zadań do możliwości dziecka,
- daje jasne instrukcje krok po kroku,
- powtarza i utrwala strategie uczenia się,
- stosuje mediację poznawczą – zadaje pytania: „Jak to zapamiętałeś?”, „Co ci pomogło się skupić?”
- obserwuje i dokumentuje postępy ucznia.
📈 Efekty regularnych treningów
Regularne zajęcia rewalidacyjne z naciskiem na uwagę i pamięć roboczą mogą przynieść następujące efekty:
- poprawa w rozumieniu instrukcji i poleceń,
- zwiększenie samodzielności w nauce,
- lepsze planowanie zadań szkolnych,
- rozwój motywacji do podejmowania wysiłku poznawczego,
- większe poczucie skuteczności i pewność siebie u dziecka.
📌 Wskazówki praktyczne
- Ćwiczenia powinny być krótkie, ale intensywne – 10–20 minut, codziennie lub co drugi dzień.
- Dobrze jest łączyć elementy ruchowe, sensoryczne i poznawcze.
- Zawsze kończ sesję pytaniem metapoznawczym: „Czego się dziś nauczyliśmy?”
❓ Najczęstsze pytania
Czy trening uwagi i pamięci może być prowadzony w grupie?
Tak, ale powinien być prowadzony w małych grupach (2–4 osoby), z indywidualnym dostosowaniem zadań.
Jakie narzędzia warto wykorzystać?
Materiały Feuersteina, karty obrazkowe, gry edukacyjne (np. „Memory”, „Kim jestem?”), zestawy do terapii neuropsychologicznej.
Czy widać efekty po kilku tygodniach?
Tak – pierwsze efekty (poprawa koncentracji, redukcja rozproszenia) są zauważalne już po 4–6 tygodniach pracy.
🔗 Podsumowanie
Zajęcia rewalidacyjne ukierunkowane na uwagę i pamięć roboczą to fundament skutecznego wsparcia rozwoju uczniów z zaburzeniami rozwoju. Nie tylko poprawiają funkcje wykonawcze, ale też pomagają dzieciom odnaleźć radość z uczenia się i wiarę we własne możliwości.
„Kiedy dajemy dziecku narzędzia do skupienia i zapamiętywania, dajemy mu klucz do samodzielności i sukcesu” – prof. J. A. Gathercole
autyzm.life i neuroróżnorodni 