ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zaburzenie neurorozwojowe, które wpływa na sposób koncentracji, kontrolę impulsów i organizację działania. W Polsce coraz częściej mówi się o tym, jak ważne jest indywidualne podejście do ucznia z ADHD – zamiast etykietowania i krytykowania.
Dziecko z ADHD to nie tylko trudności – to także ogromny potencjał: energia, kreatywność, spontaniczność i niezwykła zdolność do nieszablonowego myślenia. Kluczem jest stworzenie środowiska, w którym te cechy staną się siłą, a nie barierą.
Uczeń z ADHD w polskiej szkole – co ma zapewnione, czego wciąż brakuje i jaka jest rola wychowawcy?
W polskich przepisach sama diagnoza ADHD nie jest przesłanką do kształcenia specjalnego. W praktyce oznacza to, że większość uczniów z ADHD nie otrzymuje orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, a więc nie ma prawa do IPET-u ani nauczyciela wspomagającego i nie uruchamia się dla nich dodatkowego finansowania jak przy orzeczeniach (subwencja). Zwracały na to uwagę zarówno media prawnicze, jak i RPO oraz MEN w odpowiedziach na interpelacje. Prawo+2ePedagogika+2
Co więc uczeń z ADHD ma dziś formalnie zapewnione?
- Jest obejmowany pomocą psychologiczno-pedagogiczną (PPP) na podstawie rozporządzenia – szkoła ma obowiązek rozpoznawać i zaspokajać jego indywidualne potrzeby, dostosowywać wymagania, metody i formy pracy, a także organizować odpowiednie formy wsparcia. Samorządowy PAP
- Formy PPP mogą obejmować m.in. zajęcia specjalistyczne (korekcyjno-kompensacyjne, terapeutyczne, logopedyczne), doradztwo i konsultacje, działania mediacyjne i wspierające – zgodnie z lokalną organizacją pracy szkoły. Samorządowy PAP
- Uczeń (lub rodzic) może uzyskać opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, która wskazuje zalecenia do realizacji w szkole; poradnie mają ustawowe terminy na wydawanie opinii. ELI
- Szkoła może korzystać ze wsparcia SCWEW (Specjalistycznych Centrów Wspierających Edukację Włączającą) – sieci ośrodków szkolących kadrę i wspierających szkoły ogólnodostępne w pracy z uczniami o zróżnicowanych potrzebach (w tym z ADHD). Ośrodek Rozwoju Edukacji+1
Czego jeszcze brakuje?
- IPET-u i nauczyciela wspomagającego „z urzędu” – bo bez orzeczenia nie uruchamia się ścieżka kształcenia specjalnego. ePedagogika
- Dodatkowego finansowania (jak przy orzeczeniach) – rodzice i eksperci wskazują lukę między realnymi potrzebami a zasobami szkoły. Prawo
Co w tej sytuacji może zrobić wychowawca – od razu, w praktyce?
- Zainicjować pomoc psychologiczno-pedagogiczną (PPP) – to może zrobić nauczyciel/wychowawca, dyrektor lub rodzic; wsparcie jest bezpłatne i organizuje je szkoła. Gov.pl
- Zebrać zespół nauczycieli i specjalistów i uzgodnić konkretne dostosowania: krótsze, jasne instrukcje, podział zadań na etapy, preferencyjne miejsce, przerwy ruchowe, narzędzia organizacyjne (checklisty, timery), zasady oceniania wspierające proces. (Na podstawie ogólnych zasad PPP z rozporządzenia). Samorządowy PAP
- Włączyć rodziców i PPP: poprosić o opinię poradni (jeśli jej nie ma) albo o aktualizację zaleceń; ustalić wspólną strategię dom-szkoła. ELI
- Udokumentować i monitorować wsparcie – prawo nie wymaga już sztywno dawnych KIPU/PDW, ale szkoła powinna mieć czytelny opis uzgodnionych działań i ich ewaluację (w wewnętrznych procedurach). Portal Oświatowy+1
- Skorzystać z SCWEW* – zaprosić konsultanta/doradcę, zamówić szkolenie dla rady pedagogicznej, wypożyczyć pomoce. Ośrodek Rozwoju Edukacji+1
SCWEW to skrót od Specjalistyczne Centrum Wspierające Edukację Włączającą.
👉 Są to placówki (najczęściej szkoły specjalne przekształcone w centra), które powstały w Polsce w ramach programu edukacji włączającej. Ich zadaniem jest wspierać szkoły ogólnodostępne w pracy z uczniami o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych – w tym z ADHD, ASD, niepełnosprawnościami czy trudnościami emocjonalnymi.
Co robi SCWEW?
- szkoli i doradza nauczycielom z placówek ogólnodostępnych,
- udostępnia specjalistyczne materiały i pomoce dydaktyczne,
- prowadzi konsultacje z rodzicami i specjalistami,
- organizuje wsparcie psychologiczno-pedagogiczne i terapeutyczne,
- pomaga wdrażać dobre praktyki edukacji włączającej.
Dlaczego to ważne?
Ponieważ uczeń z ADHD często nie ma IPET-u ani nauczyciela wspomagającego, SCWEW może stać się dodatkowym źródłem wiedzy i narzędzi dla wychowawcy oraz całej rady pedagogicznej. Dzięki temu szkoła nie jest pozostawiona sama sobie – może korzystać z ekspertów i materiałów z zewnątrz.
Sedno: dziś wsparcie ucznia z ADHD w Polsce opiera się przede wszystkim na dobrze zorganizowanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole oraz współpracy z poradnią i rodziną. IPET i nauczyciel wspomagający przysługują wyłącznie przy orzeczeniu – którego samo ADHD zwykle nie spełnia. ePedagogika
🎯 Dlaczego uczeń z ADHD potrzebuje innego podejścia?
„Czuję, że czasem w mojej głowie jest za dużo myśli naraz. Jakby wszyscy mówili jednocześnie” – mówi Kuba, uczeń klasy 5 z diagnozą ADHD.
Takie dzieci mogą:
- szybko tracić uwagę,
- mieć trudności z kończeniem zadań,
- reagować impulsywnie,
- być nadmiernie ruchliwe lub przeciwnie – wycofane, jeśli czują się niezrozumiane.
Dlatego rola nauczyciela to pomóc im znaleźć strategie, które pozwolą im wykorzystać swój potencjał w ramach szkolnej rzeczywistości.
🛠 Sprawdzone strategie w polskiej szkole
1. Krótkie i jasne instrukcje
W polskich szkołach często pojawia się problem z długimi poleceniami.
Przykład: zamiast „Proszę otworzyć podręcznik, znaleźć stronę 48 i zrobić zadanie 3 i 4, a potem przygotować zeszyt do zapisania definicji”, lepiej powiedzieć:
– „Otwórz podręcznik na stronie 48. Zrób zadanie 3. Jak skończysz, dam ci kolejne polecenie.”
👉 Dziecko słyszy krótką komendę, którą może wykonać od razu, bez chaosu.
2. Miejsce w klasie – nie kara, a wsparcie
„Przeniosłam ucznia z ADHD do ławki bliżej biurka. To nie kara, ale możliwość, żebym mogła szybko mu pomóc i ograniczyć rozproszenia. Działa świetnie” – opowiada pani Ewa, nauczycielka języka polskiego.
👉 Ważne: uczeń nie powinien siedzieć w kącie ani w miejscu izolacji. Wspierające ustawienie to bliskość nauczyciela i z dala od okna czy drzwi.
3. Ruch w czasie lekcji
W polskich szkołach uczniowie często muszą siedzieć nieruchomo przez 45 minut. To dla dziecka z ADHD ogromne wyzwanie.
Rozwiązania:
- 2-minutowe przerwy na przeciąganie i wstanie,
- „misja specjalna” – uczeń zanosi dziennik, rozdaje karty pracy, ściera tablicę.
„Jak dostaję zadanie do zrobienia, to łatwiej mi potem usiedzieć w ławce” – mówi Ania, uczennica klasy 4.
4. Wzmocnienia pozytywne zamiast kar
„Kiedyś skupiałam się na tym, czego mój syn nie zrobił. Teraz nauczyciel chwali go nawet za małe postępy – i nagle okazuje się, że on sam chce więcej” – opowiada mama chłopca z ADHD.
👉 Zamiast: „Znowu nie skończyłeś!”, warto powiedzieć:
– „Świetnie, że napisałeś początek. Spróbujmy razem dokończyć.”
5. Wizualne wsparcie i planowanie
Checklisty, plan lekcji na tablicy, proste piktogramy – to rozwiązania, które pomagają dzieciom z ADHD w polskich klasach.
Przykład: Nauczycielka matematyki przygotowuje tabelę z etapami zadania: „1. Przeczytaj treść. 2. Podkreśl dane. 3. Zapisz działanie. 4. Odpowiedź.”
👉 Uczeń wie dokładnie, na jakim etapie się znajduje, i nie gubi się w procesie.
🌱 Dlaczego warto?
Uczniowie z ADHD, kiedy czują się rozumiani i wspierani, zaczynają wierzyć w siebie.
„Nigdy nie myślałem, że coś potrafię. Ale jak pani powiedziała, że moje pomysły są ciekawe, to pierwszy raz chciałem coś zrobić sam” – wspomina Marek, uczeń klasy 6.
Dobre praktyki nie wymagają rewolucji – często to małe zmiany: krótsze instrukcje, plan na tablicy, chwila ruchu czy pozytywna uwaga.
Oto propozycja checklisty „minimum wsparcia w klasie” dla wychowawcy oraz wzory zapisów dokumentacji, które można wykorzystać, nawet jeśli uczeń z ADHD nie ma IPET-u. Możesz to dołączyć do artykułu jako praktyczny fragment.
✔️ Checklista – minimum wsparcia dla ucznia z ADHD w klasie
Poniższe działania warto wprowadzić jako standardowe, codzienne wsparcie wychowawcy/nauczyciela:
| Obszar | Co zrobić | Efekt |
|---|---|---|
| Instrukcje i komunikacja | • dawać krótkie, proste polecenia • zapewnić, by uczeń powtórzył, co ma zrobić • dawać instrukcje ustnie i pisemnie • używać wizualizacji (np. schematów, piktogramów) | Mniej nieporozumień, większa jasność, uczeń wie, co jest oczekiwane |
| Miejsce w klasie i środowisko | • posadzić ucznia blisko nauczyciela • z dala od okien, drzwi, źródeł hałasu i ruchu • miejsce, gdzie mniej bodźców rozpraszających • uporządkowane biurko, miejsca do przechowywania przyborów | Uczeń łatwiej będzie skoncentrowany, mniej dystraktorów |
| Dostosowanie czasu i zadań | • dzielić zadania na mniejsze etapy • dawać więcej czasu na wykonanie pracy/sprawdzianu • wprowadzać przerwy ruchowe / sensoryczne • pozwolić na zmianę pozycji (np. stanie, ruch) | Zmniejszenie poczucia przeciążenia, możliwość lepszej regulacji uwagi |
| Motywacja i pozytywne wzmocnienie | • chwalić za konkretne postępy, nawet małe • używać systemu nagród • uwzględniać zainteresowania ucznia • budować relację z uczniem: pokazywać, że nauczyciel wierzy w jego sukces | Wzrost poczucia własnej wartości i motywacji do działania |
| Reguły i struktura | • jasne zasady klasowe, rutyna dnia • przypominanie o zasadach • przewidywalność zmian (np. zapowiedź: za 5 minut zmieniamy aktywność) • harmonogram/plan dnia widoczny dla wszystkich uczniów | Uczeń czuje się bezpiecznie, lepiej orientuje się, co będzie dalej |
| Wsparcie organizacyjne | • checklisty dla ucznia (np. co wykonać kolejno) • pomoc w organizowaniu materiałów: przechowywanie, etykiety • przypomnienia: o zadaniach domowych, o sprawdzianach • korzystanie ze specjalnych narzędzi – timer, kalendarz wizualny, aplikacje przypominające | Uczeń uczy się lepszej samodyscypliny, nie gubi się w zadaniach |
📝 Wzory zapisów do dokumentacji szkolnej
Poniżej przykładowe fragmenty, które można użyć w dokumentach szkolnych (np. dzienniku zajęć, planie wychowawcy, kartach obserwacji) – można je dopasować do konkretnego ucznia i szkoły.
Wzór 1: Karta obserwacji / zapis potrzeb ucznia
Imię i nazwisko ucznia: ____________
Klasa: ____________
Data: ____________
Obserwacja:
- Uczeń ma trudności z koncentracją uwagi, szczególnie gdy lekcja jest długa (>30 min).
- Często gubi przybory szkolne, zapomina o zadaniu domowym.
- W warunkach z dużą liczbą bodźców (hałas, rozmowy, ruch) jego uwaga szybko ucieka.
- Reaguje impulsywnie, nie zawsze bierze pod uwagę konsekwencje działania.
Potrzeby / rekomendacje:
- instrukcje krótkie + pisemne przypomnienia,
- miejsce blisko nauczyciela, z dala od okien/drzwi,
- podział długich zadań na etapy, przerwy w lekcji,
- regularna informacja zwrotna + pochwały za postępy,
Wzór 2: Plan działania wychowawcy / nauczyciela wspierającego
Cel: Zwiększenie koncentracji i lepsza organizacja pracy ucznia z ADHD
| Krok | Działanie | Termin / częstotliwość | Odpowiedzialny |
|---|---|---|---|
| 1 | Ustalenie stałego miejsca ucznia w klasie (bliżej nauczyciela) | do ___ | wychowawca |
| 2 | Przygotowanie checklisty z zadaniami obowiązkowymi na każdy dzień | co tydzień | nauczyciel / uczeń |
| 3 | Wprowadzenie przerwy ruchowej po ok. 20-25 minutach lekcji | codziennie | prowadzący lekcję |
| 4 | System pochwał: nauczyciel rejestruje 2-3 pozytywne zachowania dziennie | codziennie | nauczyciel |
| 5 | Konsultacja z psychologiem szkolnym – omówienie skuteczności strategii, obserwacja | co miesiąc | wychowawca + psycholog |
Wzór 3: Notatka do rodziców
Szanowni Państwo,
Pragnę podzielić się obserwacjami dotyczącymi funkcjonowania [Imię ucznia] w klasie.
Zauważyłam/em, że [Imię] ma trudności z koncentracją uwagi (zwłaszcza w warunkach wielu bodźców), czasem zapomina o zadaniach domowych lub gubi przybory. Chciałabym zaproponować kilka strategii, które wdrożyłam/em w szkole, m.in.:
• krótkie instrukcje i przypomnienia,
• miejsce blisko nauczyciela,
• checklisty i plan dnia,
• regularne pochwały.
Będę wdzięczna/y za informacje z Państwa strony – co sprawdza się w domu, a co utrudnia. Współpraca szkoły i rodziny może naprawdę zrobić różnicę.
Z poważaniem,
📌 Podsumowanie
Uczeń z ADHD to wyzwanie i jednocześnie ogromna szansa – dla nauczyciela, klasy i samego dziecka.
To nie brak zdolności, ale inna ścieżka do nauki. Dzięki cierpliwości, wsparciu i zrozumieniu można stworzyć środowisko, w którym ADHD nie jest przeszkodą, lecz atutem.
#arkusz #asd #Asperger #autyzm #BożeNarodzenie #czytanie #dzienniki #edukacja #emocje #IPET #jesień #kolorowanie #komunikacja #kreatywność #lekcja #manualne #mindfulness #motoryka #mowa #niepełnosprawnośćintelektualna #pedagog #percepcja #premium #program #przedszkole #psychologia #rewalidacja #rozwój #scenariusz #scenariusze #schemat #sensoryka #SI #społeczne #szkoła #terapia #umiejętnościspołeczne #uwaga #uważność #zabawa #zabawy #zajęcia #zajęciaterapeutyczne #zespółAspergera #ćwiczenia
autyzm.life i neuroróżnorodni 