PECS, AAC czy gesty? Porównanie metod komunikacji alternatywnej
🧠 Komunikacja alternatywna w świetle kognitywistyki rozwoju
W kognitywistyce rozwoju przyjmuje się, że komunikacja to nie tylko mowa, lecz złożony proces poznawczy, w którym uczestniczą systemy percepcyjne, motoryczne, emocjonalne i społeczne.
Dziecko, które nie mówi, nadal komunikuje się – poprzez spojrzenia, gesty, ruch, dźwięki lub zachowanie.
Zadaniem terapeuty i rodzica jest zrozumienie profilu poznawczego i sensorycznego dziecka, aby dobrać taki sposób komunikacji, który stanie się dla niego naturalnym rozszerzeniem myślenia i relacji z otoczeniem.
🔍 Czym jest komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC)?
AAC (Augmentative and Alternative Communication) to termin obejmujący wszystkie metody wspierające lub zastępujące mowę – od gestów i symboli po zaawansowane technologie.
Jej celem jest umożliwienie osobie z trudnościami w komunikacji wyrażania potrzeb, emocji, myśli i wyborów.
Wyróżniamy dwa główne typy AAC:
- Wspomagające (augmentative) – wzmacniają komunikację werbalną (np. gesty Makaton, piktogramy, aplikacje symboliczne).
- Alternatywne (alternative) – zastępują mowę, gdy dziecko nie mówi lub mówi bardzo mało (np. PECS, urządzenia z syntezą mowy).
🖼️ PECS vs AAC – najczęściej stosowane metody
1. PECS (Picture Exchange Communication System)
System wymiany obrazków opracowany przez A. Bondy’ego i L. Frosta.
Dziecko uczy się inicjować kontakt, przekazując obrazek symbolizujący potrzebę lub przedmiot.
PECS rozwija się etapami – od prostego przekazania obrazka po budowanie zdań.
Zalety:
- Uczy intencjonalności komunikacyjnej (dziecko samo inicjuje kontakt).
- Jasny, strukturalny system etapów.
- Łatwość stosowania w terapii i domu.
Ograniczenia:
- Wymaga motywacji i dobrej percepcji wzrokowej.
- Może być mniej naturalny dla dzieci z dominującym kanałem słuchowym.
👇 Przeczytaj:
2. AAC w ujęciu technologicznym (aplikacje, tablety, komunikatory)
Nowoczesne systemy AAC, takie jak Proloquo2Go, CoughDrop, LetMeTalk czy Mówik, umożliwiają komunikację przy pomocy ekranów dotykowych i syntezy mowy.
Dziecko wybiera symbole, które urządzenie „czyta na głos”.
Zalety:
- Elastyczność – można dostosować do poziomu poznawczego dziecka.
- Ułatwia komunikację w grupie rówieśniczej.
- Motywuje dzieci zainteresowane technologią.
Ograniczenia:
- Wymaga zdolności planowania sekwencji i koncentracji.
- Może być trudny dla dzieci z nadwrażliwością sensoryczną na dźwięki lub światło ekranu.
3. Gesty naturalne i systemy znakowe (Makaton, Polski Język Migowy)
Gesty są najstarszą i najbardziej intuicyjną formą komunikacji alternatywnej.
System Makaton łączy gesty, symbole graficzne i słowa – wspierając rozwój mowy i rozumienia języka.
Zalety:
- Wysoka dostępność – nie wymaga sprzętu.
- Wspiera rozwój mowy i pamięci proceduralnej.
- Ułatwia komunikację emocjonalną.
Ograniczenia:
- Trudny do zrozumienia dla otoczenia, jeśli nie zna gestów.
- Ograniczona liczba pojęć w codziennym użytku.
🧩 Jak wybrać metodę komunikacji?
– kluczowe kryteria kognitywno-sensoryczne
Kognitywistyka rozwoju podkreśla, że każde dziecko komunikuje się zgodnie z dominującym sposobem przetwarzania informacji.
Dlatego wybór metody powinien być poprzedzony analizą profilu sensoryczno-poznawczego:
| Dominujący kanał poznawczy | Najlepsza forma AAC | Co wspiera rozwój |
|---|---|---|
| Wzrokowy | PECS, piktogramy, wizualne tablice | Analiza i synteza wzrokowa |
| Słuchowy | Aplikacje z dźwiękiem, proste komunikatory | Rytm, intonacja, melodia mowy |
| Kinestetyczny (ruchowy) | Gesty, Makaton, elementy TEACCH | Ruch, kontakt fizyczny, gest |
| Mieszany / sensorycznie wrażliwy | Hybryda metod (np. PECS + gesty) | Uczucie bezpieczeństwa i przewidywalności |
W praktyce terapeutycznej często łączenie metod (multimodalność) daje najlepsze rezultaty.
Przykład: dziecko rozpoczyna komunikację gestem, a następnie uczy się wskazywać symbol na tablicy lub tablecie.
👇 Przeczytaj:
🔬 W ujęciu kognitywnym: komunikacja to aktywny proces poznawczy
Z perspektywy neurokognitywnej komunikacja alternatywna:
- aktywizuje te same obszary mózgu, które odpowiadają za język mówiony (m.in. obszar Broki i Wernickego),
- rozwija teorię umysłu, czyli zdolność rozumienia intencji innych,
- wzmacnia pamięć roboczą i funkcje wykonawcze,
- wspiera regulację emocji – dziecko, które może „powiedzieć” o swoich potrzebach, mniej się frustruje.
Dlatego w podejściu kognitywnym nie ma „niemej” komunikacji – są tylko różne formy ekspresji poznawczej.
🌱 Rola terapeuty i rodzica
Wybór metody to nie tylko decyzja o narzędziu, ale także o filozofii pracy z dzieckiem.
Najważniejsze zasady:
- Podążaj za dzieckiem – obserwuj, jak naturalnie komunikuje potrzeby.
- Uwzględnij profil sensoryczny – czy dziecko lepiej reaguje na obraz, dźwięk, dotyk?
- Dbaj o kontekst emocjonalny – nauka komunikacji to także nauka relacji.
- Nie zmieniaj metod zbyt szybko – daj czas na utrwalenie.
- Włącz rodzinę i nauczycieli – spójność środowiska to klucz do sukcesu.
🧾 Mini-ankieta wyboru systemu komunikacji alternatywnej
Pomaga dobrać odpowiedni system komunikacji (PECS / AAC / gesty / system mieszany) w oparciu o profil sensoryczno-poznawczy i emocjonalny dziecka.
Wypełnij ją powoli, obserwując zachowanie dziecka w codziennych sytuacjach.
Zaznacz odpowiedzi, które najlepiej pasują do Twojego dziecka.
🧠 CZĘŚĆ I. PROFIL POZNAWCZY I UWAGA
- Jak Twoje dziecko najczęściej przyswaja nowe informacje?
☐ przez obraz i kolor (lubi oglądać, patrzeć, układać)
☐ przez dźwięk (lubi słuchać, powtarza melodie, reaguje na głos)
☐ przez ruch i dotyk (uczy się przez działanie, naśladowanie, zabawę)
☐ trudno określić / reaguje różnie - Jak długo dziecko potrafi się skoncentrować na jednym zadaniu?
☐ mniej niż 2 minuty
☐ 2–5 minut
☐ 5–10 minut
☐ powyżej 10 minut - Czy dziecko rozumie proste polecenia słowne (np. „daj piłkę”, „usiądź”)?
☐ zawsze
☐ czasami
☐ rzadko
☐ nie rozumie bez wsparcia gestu lub obrazu
👁️ CZĘŚĆ II. PROFIL SENSORYCZNY
- Jak dziecko reaguje na bodźce wzrokowe (kolory, obrazki, światło)?
☐ lubi patrzeć, reaguje na kolory i kontrasty
☐ jest nadwrażliwe (unika światła, zamyka oczy)
☐ nie zwraca uwagi na obrazy i piktogramy - Jak reaguje na dźwięki i mowę?
☐ chętnie słucha i powtarza dźwięki
☐ reaguje selektywnie (na określone głosy, melodie)
☐ unika dźwięków, zasłania uszy, jest nadwrażliwe słuchowo - Jak reaguje na dotyk, ruch, gesty?
☐ lubi ruch, dotyk, kontakt fizyczny
☐ unika dotyku lub bliskiego kontaktu
☐ potrzebuje przewidywalności i struktury
🗣️ CZĘŚĆ III. KOMUNIKACJA I MOTYWACJA
- Jak dziecko komunikuje swoje potrzeby?
☐ wskazuje palcem lub przedmiotem
☐ używa pojedynczych słów
☐ pokazuje obrazek lub symbol
☐ używa gestów lub dźwięków
☐ trudno określić – często reaguje emocjonalnie lub krzykiem - Czy dziecko potrafi inicjować kontakt z dorosłym?
☐ tak, często samo zaczyna interakcję
☐ czasami, gdy jest zainteresowane
☐ rzadko – reaguje dopiero, gdy dorosły podejdzie
☐ wcale - Jak dziecko reaguje na próby wprowadzenia obrazków lub tabletu?
☐ jest zainteresowane i chętnie współpracuje
☐ potrzebuje czasu, by się przyzwyczaić
☐ niechętnie – woli kontakt bezpośredni (gest, ruch, głos)
💬 CZĘŚĆ IV. FUNKCJE SPOŁECZNO-EMOCJONALNE
- Czy dziecko potrafi odczytywać emocje innych osób (mimika, ton głosu)?
☐ tak, dobrze rozpoznaje emocje
☐ częściowo, potrzebuje wsparcia dorosłego
☐ ma z tym trudności - Czy dziecko reaguje na pochwałę lub zachętę słowną?
☐ tak – cieszy się, uśmiecha, szuka kontaktu
☐ raczej tak, ale potrzebuje gestu lub pokazania
☐ nie reaguje na komunikaty emocjonalne - Jak reaguje w sytuacji niepowodzenia lub braku zrozumienia?
☐ próbuje ponownie lub szuka pomocy
☐ złości się, wycofuje, płacze
☐ obojętnieje lub przerywa działanie
⚙️ CZĘŚĆ V. ORGANIZACJA I STRUKTURA
- Czy dziecko korzystało już wcześniej z jakiejś formy komunikacji alternatywnej?
☐ tak, PECS
☐ tak, aplikacja AAC
☐ tak, gesty (Makaton / własne gesty)
☐ nie, to pierwsze podejście - Jak dziecko reaguje na rutynę i przewidywalność zajęć?
☐ czuje się bezpiecznie w stałych rytuałach
☐ nudzi się, potrzebuje zmian
☐ nie toleruje zmian i chaosu - Czy w otoczeniu dziecka (dom, przedszkole, szkoła) wszyscy są gotowi wspierać wybraną metodę komunikacji?
☐ tak – nauczyciele i rodzina są zaangażowani
☐ częściowo – tylko rodzic lub terapeuta
☐ nie – brakuje wsparcia systemowego
🧩 WYNIK – interpretacja orientacyjna
Policz, w której kolumnie zaznaczyłeś/aś najwięcej odpowiedzi:
| Dominujące odpowiedzi | Proponowana forma komunikacji | Wskazówki terapeutyczne |
|---|---|---|
| Wzrokowe, spokojne, lubiące obrazy | PECS lub tablice symboli | Stosuj duże, kontrastowe obrazki, pracuj etapowo, ćwicz wymianę kart. |
| Słuchowe, zainteresowane dźwiękiem i technologią | AAC (aplikacje, tablet) | Wprowadź aplikację z głosem lektora i prostym interfejsem, ucz planowania wyborów. |
| Kinestetyczne, ruchowe, emocjonalne | Gesty / Makaton / metoda mieszana | Włącz ruch i rytm, ucz przez wspólne działania i powtarzanie. |
| Złożone lub niejednorodne profile | System multimodalny (PECS + gesty + AAC) | Daj wybór, obserwuj reakcje, modyfikuj metodę wraz z rozwojem dziecka. |
👇 Przeczytaj:
💡 Wskazówki końcowe dla rodziców i terapeutów
- Obserwuj dziecko przez co najmniej tydzień w różnych kontekstach (dom, zabawa, posiłek, spacer).
- Nie zmieniaj metody zbyt szybko – każda wymaga systematyczności i powtarzalności.
- Pamiętaj, że cel komunikacji alternatywnej to nie tylko mówienie, ale rozumienie, relacja i autonomia.
📌 Powiązane
- Autyzm a mowa – co zrobić, gdy dziecko nie mówi lub mówi mało? PECS, AAC i gesty jako wsparcie rozwoju komunikacji
- Jak wspierać rozwój dziecka z autyzmem? 5 sprawdzonych strategii
- Komunikacja z dzieckiem z afazją – jak radzić sobie w trudnych sytuacjach?
💬 Najczęstsze pytania
1. Czy można łączyć PECS i AAC?
Tak, coraz więcej terapeutów stosuje podejście multimodalne – dziecko korzysta zarówno z obrazków, jak i urządzenia komunikacyjnego.
2. Czy gesty nie opóźniają mowy?
Nie. Badania pokazują, że gesty wspierają rozwój języka, ponieważ aktywizują te same obszary mózgu odpowiedzialne za produkcję mowy.
3. Jak długo trwa nauka korzystania z PECS?
Zależy od motywacji dziecka, wsparcia środowiska i systematyczności – średnio 3–6 miesięcy do osiągnięcia samodzielnej komunikacji na poziomie zdań.
4. Kiedy wprowadzać technologię AAC?
Wtedy, gdy dziecko potrafi dokonywać wyborów i ma podstawowe rozumienie przyczynowo-skutkowe – wcześniej warto zacząć od obrazków lub gestów.
5. Czy metoda powinna być stała?
Nie zawsze – system komunikacji ewoluuje razem z rozwojem dziecka. Celem jest przejście do komunikacji werbalnej lub płynnej multimodalnej.
💎 Subskrybuj
👉 Zajrzyj do artykułów, scenariuszy rewalidacyjnych i terapeutycznych na autyzm.life i neuroróżnorodni
📘 Sprawdź też eBooki i Pakiety lekcyjne oraz Arkusze i scenariusze rewalidacyjne wspierające rozwój emocji i komunikacji i wiele innych, nowych narzędzi do pracy w górnych zakładkach strony oraz aktualnych wpisach publikowanych codziennie.
💎 Subskrypcja 5 zł / Premium 10 zł – ciekawe scenariusze i narzędzia pracy.
👇 Przeczytaj:
autyzm.life i neuroróżnorodni 