Egzaminy – dla jednych po prostu etap w edukacji, dla innych źródło ogromnego stresu, lęku i poczucia bezradności. W przypadku uczniów ze spektrum autyzmu (ASD) to nie tylko kwestia opanowania wiedzy, ale przede wszystkim zmierzenie się z emocjami, presją i niepewnością. Jak pomóc dziecku z autyzmem spokojnie przygotować się do egzaminu ósmoklasisty lub matury? Jak wspierać, nie pogłębiając lęku? O tym właśnie jest ten poradnik – z serca dla rodziców i opiekunów, którzy chcą być realnym wsparciem dla swojego dziecka.
„Mamo, a co jeśli nie dam rady?”
Kasia ma 16 lat i zbliża się do swojej pierwszej poważnej próby – egzaminu ósmoklasisty. Lubi uczyć się biologii i geografii, ale matematyka wywołuje u niej panikę. Nie dlatego, że nie potrafi, ale dlatego, że „nie wie, jak to będzie na egzaminie”. Niepewność, hałas, dużo ludzi w jednej sali – to dla niej największy stresor.
Pewnego wieczoru, kiedy mama zaproponowała powtórkę z procentów, Kasia rozpłakała się i powiedziała:
„Mamo, a co jeśli nie dam rady? Co jeśli się zatnę? Jak będę musiała pisać w sali z tyloma osobami, a będzie hałas i nie będę mogła się skupić?”
Ten artykuł jest dla takich właśnie dzieci jak Kasia – i dla takich mam, które chcą odpowiedzieć:
„Dam ci wsparcie, dam ci plan, będę przy tobie. Razem damy radę.”
Dlaczego egzaminy są trudne dla uczniów z ASD?
Uczniowie ze spektrum autyzmu często:
- źle znoszą zmianę rutyny i brak przewidywalności,
- mają trudności z regulacją emocji i radzeniem sobie w stresujących sytuacjach,
- są nadwrażliwi na bodźce sensoryczne (hałas, światło, obecność innych osób),
- odczuwają lęk w związku z oczekiwaniami i presją otoczenia.
Egzamin dla dziecka z ASD to nie tylko test wiedzy, ale ogromne wyzwanie emocjonalne.
✅ Krok 1: Wprowadź strukturę i przewidywalność
Dzieci ze spektrum czują się bezpieczniej, kiedy wiedzą, co, kiedy i jak będzie się działo.
🎯 Jak to zrobić?
- Stwórz harmonogram nauki – z podziałem na konkretne dni i godziny, z jasno wyznaczonym czasem na odpoczynek.
- Korzystaj z checklisty („Dziś powtarzamy: ortografię i działania na procentach”).
- Opowiedz dziecku jak wygląda egzamin: gdzie, o której, jak długo, jakie będą zasady.
„Im bardziej przewidywalne, tym mniej stresujące” – to złota zasada dla wielu dzieci w spektrum.
✅ Krok 2: Symuluj sytuację egzaminacyjną w bezpiecznych warunkach
- Razem z dzieckiem przejdźcie przez przykładowe arkusze egzaminacyjne.
- Mierz czas, siedźcie w osobnych miejscach, zachowujcie ciszę – imituj warunki egzaminu, ale w atmosferze akceptacji.
- Pozwól dziecku przyzwyczaić się do formatu egzaminu, ale bez nacisku na wynik.
🌿 Celem jest oswojenie sytuacji, a nie perfekcyjna odpowiedź na każde pytanie.
✅ Krok 3: Ucz technik radzenia sobie ze stresem
Dzieci w spektrum potrzebują konkretnych narzędzi, które pomagają im się uspokoić, gdy napięcie rośnie.
💙 Proste techniki:
- Oddychanie 4–4–4 (wdech 4 sekundy, zatrzymanie 4 sekundy, wydech 4 sekundy).
- „Oddech przez słomkę” – wolne, spokojne wydychanie powietrza.
- Wizualizacja bezpiecznego miejsca – miejsce, gdzie dziecko czuje się spokojne i bezpieczne (może to być np. las, pokój, plaża).
- Zabawki sensoryczne (gniotki, piłeczki antystresowe) w czasie przerw w nauce.
🌱 Możesz nagrać dziecku krótki relaksacyjny audioprzewodnik („Zamknij oczy, oddychaj spokojnie, wyobraź sobie…”) – taki głos rodzica może działać cuda.
✅ Krok 4: Wsparcie emocjonalne – mówienie „jestem tu, widzę cię, słyszę cię”
- Zamiast mówić: „Nie stresuj się”, lepiej powiedzieć:
„Widzę, że się stresujesz. To jest normalne. Co mogę zrobić, żeby było ci łatwiej?” - Doceniaj wysiłek, a nie wynik:
„Super, że spróbowałeś!”, „Podoba mi się, że się nie poddajesz”. - Daj dziecku przestrzeń, by mogło powiedzieć, czego się boi i czego potrzebuje.
✅ Krok 5: Zadbaj o dostosowania egzaminacyjne
Jeśli dziecko ma opinię lub orzeczenie z poradni psychologiczno-pedagogicznej, warto skorzystać z możliwych dostosowań, takich jak:
- wydłużony czas pracy,
- osobne miejsce w sali egzaminacyjnej,
- obecność nauczyciela wspomagającego,
- dodatkowe przerwy.
🟢 Upewnij się, że szkoła wie o potrzebach dziecka i planuj dostosowania wcześniej.
✅ Krok 6: Dbaj o równowagę – nauka, odpoczynek, przyjemności
Nie samą nauką żyje człowiek (nawet przed egzaminem!).
🌿 Codziennie powinno być miejsce na:
- ruch (spacer, rower, taniec),
- hobby (rysowanie, muzyka, Lego),
- czas offline – bez ekranów, za to z relaksem.
📌 Odpoczynek jest częścią strategii uczenia się, nie luksusem!
Podsumowanie: Twoja obecność to największe wsparcie
Egzamin to trudny czas, ale dzięki Twojej obecności dziecko może nauczyć się nie tylko tego, jak pisać testy, ale przede wszystkim jak radzić sobie w stresujących sytuacjach. To lekcja, która zostaje na całe życie.
Nie chodzi o idealne wyniki, ale o to, by Twoje dziecko mogło powiedzieć:
„Zrobiłem, co mogłem, nie byłem sam, ktoś mnie wspierał.”
🟠 Najczęstsze pytania rodziców:
Czy dziecko z autyzmem może mieć dostosowany egzamin?
Tak, jeśli posiada opinię lub orzeczenie z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Warto skonsultować się z wychowawcą i egzaminatorem, aby ustalić szczegóły.
Co jeśli dziecko całkowicie odmawia nauki z powodu stresu?
Warto wtedy skupić się na oswajaniu lęku przed egzaminem, a nie tylko na nauce. Pomocne może być wsparcie terapeuty, trening umiejętności radzenia sobie ze stresem lub techniki relaksacyjne.
Czy egzamin to za dużo dla mojego dziecka?
Czasem tak – i to też jest w porządku. Warto pamiętać, że zdrowie psychiczne i dobrostan dziecka są ważniejsze niż jeden egzamin.
Poniżej przygotowaliśmy checklistę „Jak wspierać dziecko z ASD przed egzaminem?” — 👇
✅ Checklista dla rodziców: Jak wspierać dziecko z ASD przed egzaminem?
🟢 PRZYGOTOWANIE EMOCJONALNE I ORGANIZACYJNE:
☐ Wytłumacz dziecku, jak wygląda egzamin (gdzie, kiedy, jak długo potrwa, jakie są zasady).
☐ Stwórz harmonogram nauki z podziałem na małe, konkretne kroki (np. 20 minut nauki + 5 minut przerwy).
☐ Przygotuj checklistę tematów do powtórki (np. „dzisiaj ćwiczymy zadania z matematyki na ułamkach”).
☐ Razem zaplanujcie, kiedy będzie czas na naukę, a kiedy na odpoczynek.
☐ Oswajaj dziecko z formatem egzaminu poprzez wspólne rozwiązywanie arkuszy próbnych w spokojnej atmosferze.
🟠 TECHNIKI RADZENIA SOBIE ZE STRESEM:
☐ Naucz dziecko prostych ćwiczeń oddechowych (np. oddychanie 4–4–4 lub „oddech przez słomkę”).
☐ Wprowadź wizualizację bezpiecznego miejsca jako technikę relaksacyjną przed nauką i snem.
☐ Zaproponuj przerwy na ruch lub aktywności sensoryczne (np. gniotki, masaże dłoni, spacery).
☐ Ustal z dzieckiem, jak może sygnalizować, że czuje się przeciążone lub zbyt zestresowane.
🟡 WSPIERAJĄCA KOMUNIKACJA I BUDOWANIE PEWNOŚCI SIEBIE:
☐ Unikaj presji typu: „Musisz zdać”, „To najważniejszy egzamin w twoim życiu”.
☐ Doceniaj wysiłek, nie tylko wynik: „Widzę, jak się starasz”, „Jestem dumny, że próbujesz”.
☐ Rozmawiaj o emocjach: „Jak się dziś czujesz? Co możemy zrobić, żeby było ci łatwiej?”.
☐ Pomagaj dziecku nazywać emocje (np. „widzę, że się denerwujesz, to normalne”).
☐ Pamiętaj, że Twoja spokojna obecność daje dziecku największe poczucie bezpieczeństwa.
🔵 DOSTOSOWANIA EGZAMINACYJNE (jeśli przysługują):
☐ Sprawdź w szkole, jakie dostosowania są możliwe (wydłużony czas, osobna sala, nauczyciel wspomagający).
☐ Upewnij się, że dziecko wie, czego może się spodziewać w dniu egzaminu.
☐ Przygotuj plan dnia egzaminacyjnego (o której wstajemy, co jemy, o której wychodzimy).
🟣 DBAJ O ZDROWIE I RÓWNOWAGĘ:
☐ Zadbaj o regularny sen (co najmniej 8 godzin, stałe godziny zasypiania i wstawania).
☐ Wprowadzaj aktywność fizyczną, najlepiej na świeżym powietrzu.
☐ Ogranicz korzystanie z ekranów szczególnie wieczorem.
☐ Zapewnij zdrową dietę, bogatą w produkty wspierające pracę mózgu (np. orzechy, owoce, ryby, pełnoziarniste produkty).
☐ Nie zapominaj o czasie na hobby, relaks, zabawę i „bycie dzieckiem”.
🌿 Pamiętaj:
Twoje wsparcie, cierpliwość i zrozumienie są dla dziecka największą pomocą w tym trudnym czasie. To nie wynik jest najważniejszy, ale zdrowie psychiczne, poczucie bezpieczeństwa i to, że dziecko wie, że nie jest samo.
autyzm.life i neuroróżnorodni 