Czy nauka może być efektywna mimo trudności z koncentracją, pamięcią lub przetwarzaniem informacji? Tak! Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – szczególnie z autyzmem (ASD), zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) oraz dysleksją – potrzebują dostosowanych, przemyślanych strategii. W niniejszym artykule przedstawiamy techniki uczenia się oparte na najnowszych badaniach z zakresu neurodydaktyki, pedagogiki specjalnej i psychologii edukacyjnej.
Neurotyp nie decyduje o potencjale, ale o potrzebach
Uczeń z ASD może mieć wyjątkową pamięć wzrokową, ale trudności z generalizacją wiedzy. Uczeń z ADHD często myśli szybciej niż mówi, ale zmaga się z utrzymaniem uwagi. Z kolei osoba z dysleksją – choć świetnie analizuje obrazy i myśli koncepcyjnie – doświadcza trudności w dekodowaniu słów. Wspólnym mianownikiem jest potrzeba zindywidualizowanego podejścia do procesu uczenia się.
„Nie chodzi o to, aby dzieci pasowały do systemu, ale by system dostosował się do dziecka.”
– dr Temple Grandin, profesor nauk zootechnicznych, autorka i osoba z autyzmem
1. Uczenie się wielozmysłowe (multisensoryczne)
👉 Dla kogo?
Dla uczniów z dysleksją i ASD.
Metoda: Łączenie bodźców wzrokowych, słuchowych i kinestetycznych (dotyk/ruch) zwiększa szanse na trwałe zapamiętanie informacji.
Przykład: Uczeń pisze literę palcem po piasku, jednocześnie ją wymawiając i patrząc na jej kształt. W nauce języków – łączenie obrazka, dźwięku i gestu.
🔍 Badania Orton-Gillingham Approach i metody Multisensory Structured Language Education (MSLE) pokazują skuteczność nauki przez skojarzenia wielu zmysłów.
2. Technika Pomodoro – krótko, ale intensywnie
👉 Dla kogo?
Dla uczniów z ADHD, którzy szybko się rozpraszają.
Metoda: Nauka w blokach 25 minut z 5-minutowymi przerwami (tzw. pomidorki). Po czterech cyklach – dłuższa przerwa.
Korzyści: Ułatwia organizację pracy, buduje rutynę, redukuje przeciążenie poznawcze. Można ją wspierać aplikacjami, np. Focus To-Do czy Tide.
„Dobre nawyki uczą więcej niż najlepsze ambicje.”
– James Clear, Atomowe nawyki
3. Mapy myśli i sketchnotki – uczenie się obrazem
👉 Dla kogo?
Dla uczniów z ASD, dysleksją, ADHD i myśleniem wizualnym.
Metoda: Tworzenie kolorowych, schematycznych notatek z rysunkami, hasłami, połączeniami. To aktywizuje prawą półkulę mózgu, wzmacniając zapamiętywanie.
Techniki pomocnicze:
- aplikacje (np. MindMeister, XMind),
- zeszyty do sketchnotingu,
- kolorowe flamastry i karteczki samoprzylepne.
📌 Tony Buzan, twórca map myśli, udowodnił, że wizualizacja pomaga nawet w nauce trudnych treści jak matematyka czy biologia.
4. Ruch podczas nauki – kinestetyczne przetwarzanie informacji
👉 Dla kogo?
Dla uczniów z ADHD, ASD i niską tolerancją siedzenia w miejscu.
Metoda:
- nauka w ruchu (np. chodzenie po pokoju i powtarzanie informacji),
- korzystanie z piłek gimnastycznych zamiast krzeseł,
- elementy dramy lub gestykulacji przy nauce słówek.
Efekt: Ruch zwiększa dotlenienie mózgu, aktywizuje układ przedsionkowy i wspiera koncentrację.
„Jeśli ciało się nudzi, mózg się wyłącza.”
– Carla Hannaford, Zabawa, która uczy
5. Nauka przez działanie – metoda projektów i problemów
👉 Dla kogo?
Dla uczniów z dysleksją, ASD, ADHD.
Metoda: Zamiast „suchego” zakuwania – uczenie się przez tworzenie: prezentacji, makiety, filmu, bloga, notatek dla kolegi.
Przykład: Uczeń przygotowuje quiz z historii dla kolegów lub tworzy własną prezentację o fotosyntezie z animacją.
📊 Badania z zakresu metody PBL (Project-Based Learning) pokazują wzrost zaangażowania i lepsze wyniki wśród uczniów z SPE.
6. Powtarzanie aktywne i technika Feynman’a
👉 Dla kogo?
Dla każdego ucznia, szczególnie tych z dysleksją i trudnościami w organizacji wiedzy.
Metoda: Po nauczeniu się nowego materiału – uczeń tłumaczy go „na głos” jakby uczył młodszego brata lub maskotkę. Jeśli nie potrafi – wraca do źródła.
Zaleta: Sprawdza głębokie zrozumienie, a nie tylko zapamiętanie powierzchowne.
„Jeśli nie potrafisz czegoś wytłumaczyć prosto, to znaczy, że tego nie rozumiesz.”
– Richard Feynman, fizyk, laureat Nobla
7. Techniki redukcji stresu i regulacji emocji
Uczniowie ze SPE często odczuwają silny stres i frustrację, szczególnie w kontekście porażki czy niepowodzeń. Nauka skuteczna to także nauka spokojna.
Rekomendowane techniki:
- mindfulness (uważność, oddech),
- relaksacja mięśni Jacobsona,
- ćwiczenia sensoryczne (np. ucisk dłoni, „ciężki koc”),
- afirmacje („Uczę się we własnym tempie”, „Każda próba to krok do przodu”).
Podsumowanie
Efektywna nauka to nie kwestia ilości powtórek, lecz dopasowania metod do sposobu przetwarzania informacji przez ucznia. Uczniowie z autyzmem, ADHD czy dysleksją mogą osiągać świetne wyniki, jeśli wykorzystają swoje mocne strony – wzrok, ruch, obraz, praktykę. Wspierając ich odpowiednimi technikami, dajemy im nie tylko szansę na sukces edukacyjny, ale też budujemy poczucie własnej skuteczności i odporności psychicznej.
Najczęściej zadawane pytania
Czy uczeń z autyzmem może korzystać z map myśli?
Tak! Mapy myśli mogą być bardzo pomocne dla uczniów w spektrum, jeśli są czytelne, przewidywalne i zawierają elementy wizualne.
Jak zmotywować ucznia z ADHD do nauki?
Warto stosować metodę Pomodoro, ruch, krótkie zadania i systemy nagród oparte na zainteresowaniach ucznia.
Czy techniki multisensoryczne pomagają w dysleksji?
Tak, to jedna z najskuteczniejszych metod zalecanych w terapii pedagogicznej i dydaktyce specjalnej.
Gdzie znaleźć narzędzia do nauki wizualnej i organizacji?
Polecam aplikacje takie jak XMind, Quizlet, Canva, a także tradycyjne techniki: kolorowe zakreślacze, karteczki samoprzylepne, zeszyty z podziałem kolorystycznym.
autyzm.life i neuroróżnorodni 