ASD – jak radzić sobie z emocjami

Okres dzieciństwa dla dzieci w spektrum autyzmu to prawdziwe wyzwanie. Nauka regulowania i kontrolowania emocji w ich przypadku trwa o wiele dłużej niż u typowych dzieci.

Większość typowo rozwijających się małych dzieci i przedszkolaków ma regularne napady złości, kiedy coś je zdenerwuje lub pójdzie nie po ich myśli. Ataki te zazwyczaj stają się rzadkie lub ustępują całkowicie, zanim dziecko zacznie chodzić do szkoły. Tymczasem starsze dzieci, a nawet nastolatki z ASD nadal miewają ataki złości, ponieważ jeszcze nie nauczyły się kontrolować emocji. Takie zachowanie oczywiście nie ułatwia im społecznego dopasowania się i może być jedną z przyczyn odrzucenia lub izolacji.

Kontrola emocji

Ważnym aspektem kontroli emocji jest świadomość wewnętrznych stanów ciała i sygnałów wskazujących na pobudzenie emocjonalne. Na przykład kiedy jesteśmy zdenerwowani, nasze mięśnie mogą być napięte. Możemy odczuwać uderzenia gorąca i nagły przypływ energii. Dostrzeganie i interpretowanie tych fizjologicznych skutków pobudzenia emocjonalnego sprawia trudności wielu dzieciom z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Istnieją strategie, które mogą pomóc złagodzić rosnącą frustrację i lepiej kontrolować emocje. Po pierwsze, możesz zachęcać dziecko, by opisywało swoje emocje słowami. Napady złości szybko ustępują w wieku przedszkolnym, ponieważ właśnie w tym okresie dzieci uczą się opisywać rzeczywistość za pomocą słów. Na początku naucz dziecko dostrzegać, kiedy odczuwa jakąś emocję, na przykład radość, złość lub smutek. Następnie zwerbalizuj te stany emocjonalne i zachęć dziecko, by także wyrażało je słowami (np. „Jestem zły!”). Jeśli twojemu dziecku to pomaga, możesz wykorzystać sygnały wizualne, takie jak kartka papieru z obrazkami przedstawiającymi emocje, wśród których dziecko wskazuje swój stan emocjonalny.

Kiedy twoje dziecko wyrazi uczucia słowami lub wskaże odpowiedni obrazek, przedstaw mu sposoby radzenia sobie z sytuacjami powodującymi emocjonalne pobudzenie. Na początku możesz sugerować dziecku rozwiązania, a nawet dać mu listę strategii postępowania w danej sytuacji. Na przykład możesz powiedzieć: „Jeśli się zdenerwujesz, poproś o pomoc lub przerwę albo spróbuj rozwiązać następne zadanie”. Później jednak będziesz musiał prosić dziecko, by samo znalazło rozwiązanie. Zachęć je, by poszukało innych możliwości działania niż strategie zaproponowane przez ciebie („Co jeszcze możesz zrobić, jeśli się zdenerwujesz?”).

Czasami jednak stan emocjonalny może być tak nasilony, że dziecko będzie potrzebowało specjalnych technik, które pomogą mu się uspokoić. Dopiero po ich zastosowaniu będzie mogło omówić swoje uczucia i sposoby radzenia sobie z nimi. Jedną z takich pomocnych technik jest metoda zwana progresywną relaksacją.

Techniki

Progresywna relaksacja – oddychając głęboko w pozycji leżącej, dziecko powinno napinać (w czasie wdechu) kolejne grupy mięśni od palców stóp do głowy. Kiedy dziecko oswoi się z tą techniką, możesz je nauczyć napinać i rozluźniać całe ciało szybko i subtelnie w stresujących okolicznościach. Dodatkową zaletą tej szybkiej techniki relaksacyjnej jest fakt, że uczenie się jej pomaga dzieciom rozpoznawać stany ciała związane z napięciem i rozluźnieniem. Kolejną strategią uspokajającą dla twojego dziecka jest oddalanie się na chwilę relaksującej czynności, takiej jak słuchanie muzyki z odtwarzacza lub smartfona, żucie gumy, rysowanie, masaż bądź myślenie o czymś przyjemnym i miłym w dotyku, na przykład miękkim kocu, futerku lub ukochanym zwierzątku. Mniej bezpośrednią strategią jest nauczenie dziecka proszenia o pomoc lub unikania sytuacji, w których może wystąpić nadmierne pobudzenie. W przypadku niektórych dzieci skutkuje wyjście z klasy na 2 minuty w chwili pojawienia się frustracji. Rodzice i nauczyciele mogą ułatwić dzieciom korzystanie z takiego przywileju, wyznaczając specjalne miejsca na przerwę (strefy ciszy) i ustalając plany działania w kryzysowych sytuacjach (plany i itp. strategie w zakładce TRUDNE ZACHOWANIA); wprowadzając specjalne sygnały lub „karty przerwy”, dzięki którym dziecko poinformuje innych, że potrzebuje chwili samotności. Sama świadomość, że taka opcja jest dostępna, może pomóc dziecku z ASD. U większości dzieci dobre efekty daje stosowanie kombinacji opisanych strategii kontroli nad emocjami (Ozonoff, Dawson, McPartland, 2015).

źródło: S. Ozonoff, G. Dawson, J. C. McPartand: „Wysokofunkcjonujące dzieci ze spektrum…”, WUJ, Kraków 2015