Usprawnianie komunikacji ucznia z zespołem Aspergera
Artykuł bazuje na doświadczeniach autorek w pracy logopedycznej z uczniami klas IV–VIII z zespołem Aspergera. Zawiera praktyczne propozycje rozwiązań i pomysły do wykorzystania w terapii dzieci z zaburzeniami komunikacji.
Istotne terminy
W przypadku uczniów z zespołem Aspergera (ZA) konieczne jest wypracowanie właściwych zachowań regulujących interakcje z otoczeniem. Wymaga to od logopedy umiejętności stosowania różnych sposobów na rozwijanie kompetencji językowej i komunikacyjnej.
Komunikacja interpersonalna to kontakt między nadawcą komunikatu i jego odbiorcą. Role tych osób zmieniają się w zależności od intencji. Celem jest wymiana informacji, poglądów, uczuć. W komunikacji waż-
ne są m.in.: naprzemienność, umiejętność dostosowania się do rozmówcy, kontakt wzrokowy czy sygnały pozawerbalne.
Kompetencja językowa to „nieuświadamiana wiedza na temat zasad budowania zdań gramatycznie poprawnych. O kompetencji językowej decydują:
a) tkwiący w umyśle człowieka pełny zasób właściwych polszczyźnie fonemów, niezbędny do budowania zdań gramatycznie poprawnych zbiór morfemów leksykalnych i gramatycznych oraz b) znajomość reguł morfonologicznych, morfologicznych i składniowych, pozwalających z fonemów budować morfemy, z morfemów zdania”1. Kompetencja językowa „dotyczy rozumienia i produkowania słów oraz złożonych wypowiedzi, co wymaga znajomości reguł wiązania słów” (Kielar-Turska 2012, za: Emiluta-Rozya, Lipiec, Więcek-Poborczyk 2020).
Kompetencja komunikacyjna, według Stanisława Grabiasa, to znajomość zasad użycia języka w grupie społecznej. Wiedzę dotyczącą tych reguł zdobywa się w procesie socjalizacji. Grabias w publikacji Język w zachowaniach społecznych (2001) pisze o sprawności komunikacyjnej i analizuje 4 elementy, które wskazują na: możliwości nadawcy, społeczną rangę odbiorcy, sytuację językową i cel wypowiedzi.
- Językowa sprawność systemowa to znajomość systemu językowego i budowanie w tym systemie zdań gramatycznie poprawnych.
- Językowa sprawność społeczna „wymaga wiedzy na temat relacji społecznych zachodzących w danej wspólnocie komunikatywnej i podzielanego przez tę wspólnotę systemu wartości”2. W związku ze zmieniającymi się w toku życia rolami społecznymi kształtowanie się językowej sprawności społecznej jest dożywotnie.
- Językowa sprawność sytuacyjna to umiejętność użycia języka adekwatnie do sytuacji interakcyjnej.
- Z kolei „na językową sprawność pragmatyczną, za pomocą której nadawca realizuje intencje, składają się umiejętności językowego przekazywania emocji oraz językowego realizowania chceń, czyli sprawności w informowaniu, w ujawnianiu stosunku nadawcy do rzeczywistości i nakłanianiu do działania”3.
Czym jest zespół Aspergera?
Zespół Aspergera jest zaburzeniem rozwojowym ze spektrum autyzmu. Charakteryzuje się nieprawidłowościami w zakresie interakcji społecznych, komunikacji, wyobraźni oraz nadwrażliwością sensoryczną. Wśród naszych uczniów często występują także nieprawidłowości prozodyczne, np. nienaturalny tembr głosu czy modulacja, ekspresja nieadekwatna do sytuacji komunikacyjnej.
Zespół Aspergera w klasyfikacji ICD-10 został zaliczony do całościowych zaburzeń rozwojowych. „Termin ten wskazuje, że dotyczą one wielu obszarów funkcjonowania dziecka i wpływają na jego rozwój jako całość”4. Natomiast w klasyfikacji DSM-5 połączono odrębne jednostki z grupy całościowych zaburzeń rozwojowych (w tym zespół Aspergera) w jedną – zaburzenie ze spektrum autyzmu.
Trudności językowe i komunikacyjne starszych dzieci z zespołem Aspergera
Danuta Emiluta-Rozya, Dorota Lipiec i Izabela Więcek-Poborczyk (za: Szafrańska, Klonowska-Senderska 2013) zwracają uwagę na fakt, że wszystkie osoby ze spektrum autyzmu wykazują trudności w temacie szeroko pojętej komunikacji. Mogą one dotyczyć mowy, sygnałów niewerbalnych, umiejętności nawiązywania kontaktów, wykorzystania wyobraźni i symboli.
Danuta Emiluta-Rozya i Joanna Kwasiborska-Dudek wskazują, że „u dzieci z zespołem Aspergera rozwój kompetencji językowej rzeczywiście jest możliwy w prawidłowym czasie, jednak funkcja pragmatyczna języka jest i będzie zaburzona, więc nie można pomijać tej kwestii zarówno w diagnozie, jak i w terapii”5.
Z doświadczeń pracy z uczniami z klas IV–VIII podjęłyśmy próbę przyporządkowania niektórych towarzyszących im trudności do czterech opisanych wcześniej grup:
W obrębie językowej sprawności systemowej m.in.:
- błędy fleksyjne,
- trudności z budowaniem zdań,
- trudności z budowaniem dłuższych wypowiedzi,
- trudności w rozumieniu i użyciu związków frazeologicznych.
W obrębie językowej sprawności społecznej m.in.:
- trudności w inicjowaniu i podtrzymywaniu kontaktów społecznych,
- trudności w doborze środków językowych w zależności od roli społecznej nadawcy i rangi odbiorcy,
- tendencja do przerywania rozmówcy,
- ograniczone umiejętności odczytywania słownych lub pozasłownych sygnałów o chęci zakończenia rozmowy przez drugą osobę,
- trudności w rozumieniu sarkazmu.
W obrębie językowej sprawności sytuacyjnej m.in.:
- trudności w rozumieniu i interpretacji reguł i zasad regulujących sytuacje społeczne,
- wypowiedzi zdominowane jednym tematem (rozbudowane słownictwo związane z wąskim obszarem zainteresowań),
- trudności z udzielaniem odpowiedzi adekwatnych do postawionych pytań,
- trudności w zadawaniu pytań i zdobywaniu informacji.
W obrębie językowej sprawności pragmatycznej m.in.:
- trudności w wyrażaniu emocji i odczytywaniu ich u innych,
- ograniczone umiejętności proszenia o pomoc,
- ograniczone umiejętności wyrażania potrzeb,
- trudności w komunikowaniu, że czegoś się nie wie lub nie rozumie.
Wybrane ćwiczenia usprawniające funkcje, bezpośrednio lub pośrednio związane z mową
#arkusz #asd #Asperger #autyzm #czytanie #dzienniki #edukacja #emocje #grafomotoryka #IPET #komunikacja #lekcja #manualne #mindfulness #motoryka #mowa #niepełnosprawność #niepełnosprawnośćintelektualna #pedagog #percepcja #pisanie #premium #program #przedszkole #psychologia #rewalidacja #scenariusz #scenariusze #schemat #sensoryka #SI #sposoby #społeczne #szkoła #tematyczne #terapia #umiejętności #umiejętnościspołeczne #uwaga #uważność #zabawa #zabawy #zajęcia #zajęciaterapeutyczne #ćwiczenia
autyzm.life i neuroróżnorodni 