Pojęcie „wysoko wrażliwe dziecko” (WWD) zostało wprowadzone przez psycholog Elaine Aron, która podczas swojej praktyki psychologicznej zaobserwowała wyróżniające się zachowania dzieci, odbiegające od dotychczasowych norm ujętych w znanych klasyfikacjach i teoriach.
WYSOKO WRAŻLIWE DZIECKO – CZYLI JAKIE?
Zagadnienie poruszające kwestie wysoko wrażliwych osób bardzo szybko zyskało rozgłos i zainteresowanie. Wcześniej podobny temat poruszała m.in. Janet Poland. Sama badaczka podkreśla znaczenie zainteresowania się tym zagadnieniem, zwracając uwagę na przyszłe konsekwencje. Obrazowo przedstawia to następująco: „To głównie wychowanie decyduje o tym, czy wrażliwość będzie zaletą, czy też źródłem lęku”. Zagadnienie WWD jest stosunkowo nowe i dlatego trudno jest podać rzetelne odniesienia do zweryfikowanych badań. To jednak, co zaciekawia w tej koncepcji, to wyraźnie odgraniczenie cech WWD od nieśmiałości.
Dzieci, które według badaczki zaliczyć można do WWD, najczęściej:
- dłużej obserwują otoczenie i grupę rówieśniczą, zanim podejmą próbę nawiązania kontaktu;
- są bardziej „wyczulone” na nastawienie, jakie prezentują względem nich inni;
- szybciej oraz bardziej intensywnie reagują na sytuacje niż ich rówieśnicy, szybko wpadają w euforię lub doświadczają głębokiego smutku;
- zwykle proces adaptacji do zmian przebiega u nich wolniej niż u rówieśników;
- są bardziej podatne na silne, emocjonalne doznania, jak np. zranienia; chłopcy mogą reagować przesadną wstydliwością lub nieśmiałością w stosunku do swoich rówieśników, a dziewczynki częściej mogą reagować płaczem od swoich rówieśniczek; są także wyczulone na emocje innych, z łatwością odczytują nastroje oraz wszelkie emocjonalne znaczenie zawarte w komunikatach niewerbalnych (np. mimika, ton głosu);
- znacznie lepiej funkcjonują w mniejszej grupie rówieśników oraz pośród osób, które już znają;
- ich układ nerwowy jest szczególnie wrażliwy na bodźce;
- ich wyczulenie na ból jest znacznie silniejsze;
- przejawiają większą wrażliwość na tkaniny (np. metki przy ubraniu), zapachy i dźwięki;
- mogą być bardziej podatne na występowanie alergii pokarmowych.
Pomimo tego, że zagadnienie WWD jest stosunkowo „młode” i trudno tutaj o jednoznaczną i merytoryczną interpretację, warto zwrócić uwagę na to, że sama obecność problemu sugeruje, jak ważne jest odpowiednie podejście do dzieci, które swoim zachowaniem demonstrują dużą wrażliwość.
DZIECKO WRAŻLIWE A RODZICE
Rodzice dziecka przejawiającego cechę wysokiej wrażliwości zwykle stanowią dla niego najważniejsze, podstawowe źródło wsparcia i poczucia bezpieczeństwa. Oczywiście, można powiedzieć, że każde dziecko na etapie przedszkolnym jest związane ze swoimi opiekunami, niemniej w tym wypadku więź ta jest szczególnie silna. Można to zaobserwować przede wszystkim podczas treningu adaptacji dziecka w przedszkolu. Ten moment może być dla dziecka, jak i dla rodzica, szczególnie trudny, dlatego warto zagwarantować taki sposób, który będzie utrzymywał jak najwyższy poziom bezpieczeństwa i wspierał cały proces uczęszczania do placówki przedszkolnej.
W JAKI SPOSÓB WSPIERAĆ DZIECKO WRAŻLIWE W PRZEDSZKOLU?
Przede wszystkim warto zadbać o wykorzystanie wszelkich form i sposobów minimalizujących poczucie wrażliwości oraz lęku. Jednym z priorytetów pracy z dzieckiem jest opanowanie nowych sposobów radzenia sobie z emocjami. Wzbogacenie repertuaru zachowań, szczególnie w sytuacjach „trudnych” będzie dla dziecka szczególnie pomocne.
STUDIUM PRZYPADKU
Marek dołączył do przedszkolnej grupy we wrześniu. Jego proces aklimatyzacji w przedszkolu wydawał się poprawny, jednak nauczycielki zaniepokoiły się jego reakcjami na nieprzyjemne sytuacje. Reakcje chłopca były bardzo szybkie oraz intensywne. Często bywały niewspółmiernie wysokie w stosunku do działającego bodźca. Nauczycielki zaobserwowały, że w sytuacjach, w których Marek czuje się bezradny lub bezsilny (np. trudności w wykonaniu pracy plastycznej lub konieczność powtórzenia ćwiczenia), płacze lub zaczyna przejawiać zachowania agresywne. W domu podobne sytuacje także miały miejsce. Chłopiec jest dzieckiem bardzo emocjonalnym i szczególnie wrażliwym. W sytuacji gdy doświadcza trudnych sytuacji, wykorzystuje niekonstruktywny sposób radzenia sobie z rosnącym napięciem emocjonalnym.
Aby poszerzyć repertuar sposobów radzenia sobie z emocjami u chłopca, warto zasięgnąć pomocy specjalisty, np. psychologa dziecięcego. Szczególnie istotna jest jednak wspólna praca rodziców/opiekunów i pedagogów. Każda sytuacja wychowawcza podopiecznego jest indywidualna i trzeba ją rozpatrywać także w indywidualnym kontekście, jednak można wyodrębnić kilka wskazówek dla nauczyciela pracującego w tego rodzaju sytuacjach, które mogą okazać się skuteczne.
WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELA
- Okazywanie zrozumienia i wsparcia, szczególnie w sytuacji kiedy Marek wybucha płaczem. W takich momentach warto zainicjować rozmowę ukierunkowaną na przypominanie i rozwijanie pożądanych reakcji.
- Nie należy interpretować płaczu jako oznaki słabości, której należy się wstydzić i dążyć do jej eliminacji wszelkimi sposobami. Nie należy także stosować porównań (np. „Zobacz, w grupie starszaków nikt nie płacze”, „Popatrz, jak patrzą na ciebie inne dzieci”). W innym wypadku dziecko nie uczy się, jak zastępować płacz innym działaniem, a uczy się jedynie tłumić w sobie nieakceptowane emocje.
- Unikać nadawania etykiet i posługiwania się określeniami w rodzaju: „dziecko trudne”. Tego rodzaju określenia mogą mieć szkodliwy wpływ na dziecko nie tylko ze względu na to, że może ono utwierdzić się w pełnym przekonaniu, że takie już jest i nie można z tym nic zrobić, ale także ze względu na możliwość wystąpienia efektu Pigmaliona1 – potocznie nazywanego tzw. samospełniającą się przepowiednią. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że nastawienie do danej osoby wpływa na podejmowane w stosunku do niej zachowania.
- Każda sytuacja wywołująca reakcję emocjonalną ma znaczenie i może być „wskazówką” dla podejmowanych kolejno działań edukacyjno-wychowawczych. Warto zwrócić na nią uwagę i w sytuacji „impas” zasięgnąć rady, opinii innego specjalisty, np. nauczycielki. Często ta sama sytuacja postrzegana z innej perspektywy może okazać się zupełnie inna i zwrócić uwagę na pomijany do tej pory aspekt.
- Uważność na wszelkie przejawy zmian zachowania i nagradzanie za podejmowany przez dziecko wysiłek. Warto aprobować każdą próbę zmiany zachowania, również te, które nie okazały się skuteczne. Komunikaty od nauczycielki, np. „Widzę, że próbowałeś”, są dla dziecka sygnałem, że nauczycielka „jest obok”, może na nią liczyć, a równocześnie wierzy, że dziecko potrafi. Ten szczególny rodzaj uważności podtrzymuje motywację do wykonywanych zmian.
JAK PRACOWAĆ Z DZIECKIEM WRAŻLIWYM?
- Okaż szacunek i akceptację dziecku takiemu, jakie jest.
- Zwróć uwagę na to, jakie sytuacje (przyczyny) powodują u dziecka płacz, złość, lęk.
- Interpretuj sytuacje, które wywołują określone emocje, oraz staraj się tłumaczyć, że każde dziecko i każdy dorosły czuje np. lęk i jest to naturalne. Podkreślaj, że każdy ma prawo do przejawiania i odczuwania emocji, ale nie każde zachowanie pod wpływem emocji jest korzystne.
- Zwróć uwagę na to, jakie motywy (potrzeby) dziecko próbuje komunikować swoim zachowaniem.
- Staraj się stopniować poziom trudności zadań i prac do wykonania. Stwórz jak najlepsze warunki do pracy własnej dziecka. Pamiętaj, że w niektórych przypadkach dziecko może potrzebować więcej czasu na wykonanie zadania, a ewentualne popędzanie czy też oznaki zniecierpliwienia ze strony nauczyciela mogą zaburzyć jego poczucie bezpieczeństwa i mieć negatywny wpływ na jego kolejne działania. Podobną sytuacją, która może pogorszyć funkcjonowanie dziecka, są występy na forum. Dziecko może znacznie gorzej wykonywać powierzone zadania, jeśli ma poczucie bycia obserwowanym przez innych (może tutaj silnie oddziaływać tzw. zjawisko facylitacji społecznej).
- Wspieraj malucha w nawiązywaniu relacji z innymi dziećmi. Warto zorganizować (szczególnie na początku pobytu dziecka w grupie przedszkolnej) jak najwięcej zajęć w mniejszych podgrupach (np. przy stoliczkach) i ułatwić dziecku przełamywanie oporu przed nieznajomymi. Można np. podpowiadać, co dziecko może powiedzieć, lub przypominać – odwoływać się do wcześniejszych prób nawiązywania relacji, np.: Pamiętasz, jak w środę przyszła do nas pani od angielskiego? Zapytałeś, jak ma na imię, a ona uśmiechnęła się do ciebie i powiedziała: „Dzień dobry. Jestem Kasia. Miło mi cię poznać”. Teraz może to powtórzysz?
- Jeśli tylko masz możliwość, zorganizuj miejsce, w którym dziecko, jeśli zajdzie taka potrzeba, będzie mogło się wy-
- ciszyć, uspokoić się bez nadmiaru dodatkowych bodźców.
- Podejmuj tematy dotyczące różnych emocji, jakie mogą ujawniać się szczególnie podczas poznawania rówieśników i wspólnych zabaw.
Warto także zadbać o odpowiednie podejście do dziecka. W ramce powyżej zestaw kilku dodatkowych wskazówek, który – chociaż dotyczy dziecka szczególnie wrażliwego – z pewnością znajdzie swoje pozytywne zastosowanie także w przypadku innych dzieci z grupy przedszkolnej.
Szczególna wrażliwość emocjonalna dziecka jest cechą wrodzoną, która może wpływać na jego rozwój psychiczny, jak i społeczny. Ważne jest, aby poprzez swoje umiejętne postępowanie rodzice/opiekunowie oraz nauczyciele potrafili stworzyć dziecku optymalne warunki wychowawcze. Wrażliwość dziecka może okazać się w przyszłości jego wielkim atutem, o który warto zadbać już dziś. Przedszkolak, który będzie miał możliwość rozwinąć swoje emocjonalne kompetencje w „swoim tempie”, ale przy wsparciu i akceptacji najbliższych osób, ma szansę nie tylko dobrze zrozumieć doznawane emocje, ale także nauczyć się samodzielnie je kontrolować i wykorzystywać jako pozytywny zasób do swoich działań.
autor: Kamila Olga Stępień-Rejszel
źródło: wychowaniewprzedszkolu.com.pl
#arkusz #asd #Asperger #autyzm #czytanie #dzienniki #edukacja #emocje #grafomotoryka #IPET #komunikacja #lekcja #manualne #mindfulness #motoryka #mowa #niepełnosprawność #niepełnosprawnośćintelektualna #pedagog #percepcja #pisanie #premium #program #przedszkole #psychologia #rewalidacja #scenariusz #scenariusze #schemat #sensoryka #SI #sposoby #społeczne #szkoła #tematyczne #terapia #umiejętności #umiejętnościspołeczne #uwaga #uważność #zabawa #zabawy #zajęcia #zajęciaterapeutyczne #ćwiczenia
autyzm.life i neuroróżnorodni 