Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym – symptomy i wskazówki

Wskazówki do pracy z uczniem

Uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym uczęszczający do szkoły ogólnodostępnej uczestniczy w zajęciach z klasą, realizując kształcenie na podstawie IPET. Organizacja jego nauczania oparta jest na odrębnej podstawie programowej (podstawa programowa kształcenia ogólnego dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym) oraz odrębnym ramowym planie nauczania (ramowy plan nauczania dla szkoły specjalnej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym). Nauczyciel prowadzący zajęcia w klasie realizuje więc równolegle dwie podstawy programowy związane z dwoma ramowymi planami nauczania.

Na przykład uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym nie realizuje zajęć informatycznych, ale w nich uczestniczy z całą klasą i realizuje treści z zajęć go obowiązujących (np. rozwijających komunikowanie się). Uczeń jest „przypisany” do konkretnej klasy, wobec czego w dzienniku lekcyjnym odnotowuje się jego obecność na zajęciach edukacyjnych.

W związku z tym, że w dzienniku nie ma miejsca na dodatkowe wpisy odzwierciedlające, co dziecko robiło danego dnia, to zazwyczaj dołącza się do niego dodatkowy dziennik (np. do zajęć pozalekcyjnych) lub po prostu zwykły zeszyt i tam dokonuje się odpowiednich zapisów. Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym otrzymują wyłącznie oceny opisowe na wszystkich etapach kształcenia, zarówno z zachowania, jak i zajęć edukacyjnych.

Zasady pracy z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym:

realizowanie funkcji dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w sposób integralny;
dostosowanie celów, form i metod pracy do specyfiki indywidualnych potrzeb dziecka według zasad opisanych przez współczesne teorie nauczania oraz na podstawie doświadczeń nauczycieli praktyków;
nauczanie i wychowanie całościowe, sytuacyjne, zintegrowane, oparte na wielozmysłowym poznawaniu otaczającej rzeczywistości (ćwiczenia i zabawy SI);
priorytetowe traktowanie rozwijania kompetencji osobistych, komunikacyjnych i społecznych dziecka, które pozwala na przyszłe, w miarę samodzielne, godne i wartościowe życie w dorosłości, w maksymalnej integracji z innymi członkami społeczeństwa;
dostosowanie wszelkich podejmowanych działań do możliwości psychofizycznych ucznia;
wspieranie aktywności ucznia i jego uczestnictwa w różnych zajęciach i czynnościach;
uwzględnianie indywidualnego tempa rozwoju, kompetencji komunikacyjnych, zainteresowań, uzdolnień i mocnych stron ucznia;
elastyczne planowanie zajęć dostosowanych do aktualnego stanu emocjonalnego i zainteresowań ucznia (możliwe jest jego czasowe uczestniczenie w zajęciach innego zespołu klasowego lub w zajęciach rewalidacyjnych);
dostosowanie czasu zajęć i przerw do możliwości i potrzeb ucznia;
wzmacnianie pozytywne wszelkich, nawet niewielkich postępów; brak postępów nie powinien podlegać wartościowaniu negatywnemu;
zapewnienie uczniowi możliwości włączenia się w życie społeczności lokalnej oraz integracji z rówieśnikami;
taka organizacja działalności szkoły, która wspierałaby aktywność ucznia i likwidowała bariery utrudniające jego funkcjonowanie oraz przygotowała środowisko lokalne do przyjęcia i zaakceptowania go i udzielania mu wsparcia;
ścisła współpraca z rodziną ucznia, włączanie jej w działalność prowadzoną na terenie szkoły, a także, w miarę możliwości, kontynuacja przez rodziców niektórych elementów tej działalności w domu i wspólna realizacja priorytetowych celów w edukacji ich dziecka.

Celem edukacji ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym jest:

budowanie jego tożsamości;
rozwijanie autonomii i poczucia godności;
wdrażanie do funkcjonowania społecznego;
wdrażanie do rozumienia i przestrzegania norm społecznych, a w szczególności wyposażenie go w takie umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu na korzystanie – w miarę indywidualnych możliwości – z jego wolności do praw człowieka, a także pozwolą mu na postrzeganie siebie jako osoby niezależnej osoby.

Ważne jest aby uczeń:

mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie z wykorzystaniem znanych sposobów porozumiewania się (także wspomagających i alternatywnych metod komunikacji – AAC);
zdobył maksymalną samodzielność w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych;
był zaradny w życiu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności, oraz miał poczucie godności własnej i decydowania o sobie;
mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając ogólnie przyjęte normy współżycia oraz ich przestrzegając, a także zachowując prawo do swojej indywidualności;
rozumiał w miarę swoich możliwości otaczające go zjawiska społeczne i przyrodnicze;
mógł nabywać umiejętności i uczyć się czynności przydatnym w przyszłym dorosłym życiu;
miał adekwatny obraz samego siebie na podstawie poczucia własnej wartości oraz umiejętności dostrzegania swoich mocnych i słabych stron.

Symptomy trudności

mowa agramatyczna, często bełkotliwa i niewyraźna;
ubogie słownictwo;
zachowanie cechuje sugestywność;
w myśleniu występują duże utrudnienia w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych, a także w rozumieniu stosunków logicznych;
rozwój poznawczy na poziomie przedoperacyjnym;
wolne spostrzeganie, dostrzeganie mniejszej liczby elementów;
błędne ujmowanie powiązania i stosunków między przedmiotami;
spowolnienie myślenia;
trudności w różnicowaniu spostrzeżeń wzrokowych, słuchowych i motorycznych;
wąski zakres pamięci, a jej trwałość i wierność znikoma;
emocje charakteryzujące się sztywnością oraz małym zróżnicowaniem;
słabo rozwinięta zdolność do opanowania popędów;
obniżony poziom uczuć wyższych, związany z brakiem zdolności rozumienia pojęć abstrakcyjnych;
przeżycia emocjonalne niezwiązane z zainteresowaniami i działalnością poznawczą, ale dotyczące aktualnych doznań ze strony osób i sytuacji życiowych;
zachowanie cechujące się impulsywnością i brakiem przewidywania możliwych jego konsekwencji;
zadowolenie i uspokojenie wynikające u dziecka z działania opartego na doborze znanych mu sposobów postępowania, a niezadowolenie i rozdrażnienie – z zaburzenia lub zmiany znanego porządku;
powstające bez wyraźnej przyczyny wahania nastroju od stanów podwyższonych (euforia, żartowanie, zaczepki, tzw. lepkość uczuciowa) do obniżonego nastroju (depresja, apatia, melancholia) lub odwrotnie;
nieadekwatne do bodźca reakcje ochronne i obronne (Słupek, 2018).