Somatognozja czyli znajomość swojego ciała (orientacja w schemacie własnego ciała) to taka zdolność do wyczuwania, nazywania i wskazywania części ciała oraz do rozróżniania strony lewej i prawej. Niektóre dzieci nie mają rozwiniętej świadomości posiadania klatki piersiowej, brzucha czy nawet twarzy.
Somatognozja…
… to identyfikacja własnego ciała, określana również schematem (obrazem) własnego ciała. Somatognozja jest funkcją mózgu, polegającą na świadomości granic własnego ciała, poszczególnych jego części oraz na poczuciu, że każda część ciała składa się na jedną całość. Prościej rzecz ujmując, jest to zdolność do nazywania i wskazywania części ciała oraz do rozróżniania strony lewej i prawej. Proces ten szczególnie dynamicznie przebiega w okresie wczesnego dzieciństwa.
Orientacja w schemacie ciała jest umiejętnością rozwijającą się etapowo, np. w pierwszej kolejności dziecko doświadcza istnienia rączek, następnie dłoni, a później każdego paluszka z osobna.
Podobnie jak w przypadku innych umiejętności, stopień orientacji w obrazie własnego ciała zależy od indywidualnych predyspozycji oraz ilości doświadczeń, wpływających na tę sprawność. Jest to umiejętność potrzebna każdemu człowiekowi. Jeśli dziecko dysponuje dobrą świadomością własnego ciała lepiej radzi sobie w przedszkolu oraz w szkole, a następnie z wieloma nowymi zadaniami w dorosłym życiu. Dla przykładu: by dobrze zrozumieć stwierdzenie nauczyciela od geografii, że zachód jest zawsze po lewej stronie, a wschód po prawej, trzeba wiedzieć, która ręka jest prawa, a która lewa.
Niektórym dzieciom bez wysiłku przychodzi przyswajanie wiedzy o schemacie ciała. Znajomość kierunków oraz stron ciała przyjmowana jest za oczywistość. Jednak są dzieci, którym opanowanie tej umiejętności sprawia trudność.
Zdarzało się Wam słyszeć o osobach, które na kursie prawa jazdy na polecenie skrętu w lewo włączają prawy kierunkowskaz? Trudności ze świadomością własnego ciała dotyczą również dorosłych. Z tych trudności się nie wyrasta, one nam towarzyszą oraz zakłócają nasze codzienne i – zdawałoby się – proste czynności.
Orientacja kierunkowa…
… jest zdolnością, która pozwala określić prawą i lewą stronę w schemacie własnego ciała oraz w przestrzeni, pomaga określić stosunki między rzeczami oraz orientować się w schemacie ciała osoby, która znajduje się naprzeciwko.
Trudności, jakie mogą występować u dzieci, które mają nieutrwaloną bądź niewykształconą orientację kierunkową:
| Rysunek | Czytanie | Pisanie | Wypowiedzi | Inne |
|---|---|---|---|---|
| Chaotyczny, mało szczegółów. Zmienianie kierunku w rysunkach np. wykonywanie szlaczków od prawej do lewej. Nieprawidłowe odwzorowywanie kształtów geometrycznych, proporcji. | Opuszczanie, przestawianie liter, sylab i wyrazów. Problemy z rozumieniem pojęć przestrzenno-czasowych oraz stopnia pokrewieństwa w rodzinie. | Zamienianie kolejności liter w wyrazach, zamienianie cyfr w liczbach wielocyfrowych. Mogą występować elementy pisma lustrzanego. Opuszczanie końcówek w wyrazach, czasem całych wyrazów. Problem z zapisem wyrazów, liczb w słupkach/tabelkach. Nieumiejętne rozmieszczanie znaków graficznych w zeszycie. | Trudność z określeniem miejsca danych rzeczy (np. na ilustracji) oraz z określeniem stosunków pomiędzy nimi. Błędne posługiwanie się pojęciami: obok, nad, pod, za, przed, do, na itp. | Błędne posługiwanie się pojęciami geometrycznymi i przestrzennymi. Słaba orientacja na mapie i w kierunkach. Problemy z rozumieniem pojęć gramatycznych i ortograficznych. |
Kształcenie orientacji w schemacie ciała
Nauczyciele często stosują formy uczenia polisensorycznego (wielozmysłowego), np. zadania ruchowe + nakładanie na nadgarstek frotowej, kolorowej gumki (dzieci ją widzą oraz czują), czasami nakładanie dodatkowej frotki na nogę po tej samej stronie ciała; stawianie pieczątek po wewnętrznej stronie dłoni; pisanie długopisem literki P/L po wewnętrznej stronie dłoni.
Najważniejsze jest, by zawsze oznaczać tylko jedną stronę ciała oraz by na każdych zajęciach znakować zawsze tę samą rękę i/lub nogę. Aby nauka była skuteczna musi być prowadzona często, systematycznie oraz zgodnie z umysłowym, emocjonalnym i ruchowym tempem rozwoju dziecka.
Trzylatki
Zadania powinny kształtować orientację w schemacie własnego ciała, uświadamiać relacje, jakie zachodzą pomiędzy dzieckiem, a środowiskiem. Za pomocą różnych technik plastycznych dziecko wraz z rodzicem może tworzyć schemat sylwetki człowieka.
Czterolatki
Zadania powinny kształtować orientację w schemacie własnego ciała oraz ciała drugiej osoby. Przy tworzeniu rysunków postaci należy wskazywać szczegóły oraz pomagać dziecku rozumieć pojęcia dotyczące położenia i miejsca osób/rzeczy w przestrzeni oraz zachęcać do stosowania tych pojęć.
Pięciolatki
Zadania powinny kształtować orientację kierunkową w schemacie własnego ciała oraz w schemacie ciała drugiej osoby. Należy zachęcać dziecko do określania poprawnych proporcji podczas rysowania oraz zachęcać do wykonywania prostych ćwiczeń w przestrzeni.
Sześciolatki
Zadania powinny kształtować orientację kierunkową w schemacie własnego ciała i w przestrzeni. Należy przygotowywać dziecko do całkowitego rozumienia określonych kierunków oraz poruszania się według nich. Pociecha powinna poprawnie określać miejsca drugiej osoby w przestrzeni oraz położenie przedmiotów w stosunku do innych rzeczy czy osób.
PLANSZE – wierszyki z gestami
Na planszach zebraliśmy kilkanaście znanych wierszyków z gestami. Zabawy z wierszykami uczą nazywania oraz wskazywania części ciała i wprowadzają do tematu stron: lewa-prawa. Dzięki powtarzaniu wierszyków oraz obrazowaniu ich za pomocą gestów, rozwijacie u pociech koordynację ruchowo-słuchową, pamięć, koncentrację, słownictwo. A przede wszystkim doskonale się bawicie! ( źródło: sensitivia.pl)
