Koordynacja bilateralna
Koordynacja bilateralna to umiejętność współpracy obu stron ciała w tym samym momencie w celu sprawnego wykonania aktywności. Doskonalenie koordynacji bilateralnej jest ważne dla rozwoju manipulacji, ekonomicznego wykonywania czynności życia codziennego oraz pisania. Rozwojowo prowadzi do wyodrębnienia ręki dominującej około 4-6 roku życia. Przyczyną problemów z koordynacją bilateralną jest słaba stabilizacja posturalna (dziecko wykorzystuje jedną rękę do utrzymania postawy, a nie do manipulacji) oraz niedojrzałość układu nerwowego (np. w przypadku dzieci z zespołem Downa) (Bruni, 2006).
Wykonywanie czynności dnia codziennego wymaga użycia koordynacji bilateralnej:
- symetrycznej (obie ręce wykonują ten sam ruch, np. trzymanie butelki z piciem, łapanie dużej piłki, skakanie na skakance, piosenki z klaskaniem, wałkowanie ciasta);
- naprzemiennej (obie ręce wykonują ten sam ruch, ale naprzemiennie, np. pływanie kraulem, jazda rowerem, przeciąganie liny);
- asymetrycznej (każda ręka robi co innego, np. nakładanie koralików, zabawy w gotowanie, jedzenie z użyciem sztućców, otwieranie zakręcanych pojemników, zabawy klockami, pisanie).
Wykonywanie skoordynowanych aktywności obiema rękami ma znaczenie dla doskonalenia procesów mózgowych i pokazuje jak mózg radzi sobie z integracją informacji ruchowych i czuciowych pochodzących z dwóch stron ciała. Wykonywanie ruchów jedną stroną ciała jest kontrolowane przez przeciwstawną półkulę mózgu, dlatego ruchy wykonywane jednocześnie przez dwie strony ciała stymulują obie półkule mózgowe. Ruchy asymetryczne prowadzą do specjalizacji półkulowej i przewagi jednej półkuli nad drugą. Ważną rolę w ćwiczeniach doskonalenia koordynacji bilateralnej ma przekraczanie linii środkowej ciała.
Lateralizacja
Jednym z czynników rozwoju ruchowego dziecka jest postępujący proces lateralizacji, czyli inaczej przewagi jednej strony nad drugą podczas aktywności. Przejawia się ona dominacją czynności ręki, nogi, oka, ucha (Bala, Bogdanowicz i Klima, 2011). Dominacja półkulowa oznacza przewagę w kierowaniu procesami, sprawnościami, umiejętnościami. Dla właściwego rozwoju potrzebna jest współpraca obu półkul, sprawne przesyłanie informacji zarówno na płaszczyźnie globalnej, jak i sekwencyjne analizowanie bodźców. Każda z półkul mózgowych różni się przede wszystkim sposobem przetwarzania i analizowania informacji. W lewej pólkuli bodźce są przetwarzane w sposób analityczny, sekwencyjny, natomiast w prawej w sposób całościowy – wszystkie cechy bodźca są ujmowane równocześnie. Przekazywanie informacji między półkulami odbywa się przede wszystkim za pomocą ciała modzelowatego, czyli spoidła wielkiego oraz spoidła przedniego, ale również poprzez mniejsze spoidła w niższych partiach mózgu (Cieszyńska i Korendo, 2007).
Dziecko nie rodzi się prawo- lub leworęczne, przychodzi chociaż na świat z mechanizmami genetycznymi i hormonalnymi sprzyjającymi rozwijaniu się określonej lateralizacji. Proces kształtowania się dominacji stronnej kończy się z reguły między 4, a 6 rokiem życia, kiedy to dziecko powinno ostatecznie wykazywać w badaniu dominację jednego oka, ucha, ręki i nogi. Uczeń rozpoczynający szkołę powinien ostatecznie wybrać rękę którą będzie wykonywać czynności precyzyjne, takie jak pisanie (Cieszyńska i Korendo, 2007).
W rozwoju dziecka można wyróżnić następujące etapy kształtowania się lateralizacji:
- do 3 miesiąca życia dziecka asymetria ułożenia ciała i ruchów nie wynika z dominacji jednej z półkul;
- od 3 do 6 miesiąca życia występuje tzw. symetria zwierciadlana ruchów (dziecko wyciąga do przedmiotu obie ręce) – wyciąganie rąk do zabawki możliwe jest dzięki rozwojowi kontroli ruchu w obręczy barkowej;
- po 6 miesiącu życia wykształca się chwyt jednoręczny, można zauważyć przejawy preferowania jednej z rąk;
- po 9 miesiącu życia dziecko potrafi trzymać 2 przedmioty w obu rękach i jenocześnie nimi uderzać;
- po 9 miesiącu życia dziecko pokazuje palcem wybierając częściej preferowaną rękę;
- po 10 miesiącu życia pojawia się umiejętność trzymania zabawki jedną ręką i manipulowania nią drugą ręką;
- między 1, a 2 rokiem życia przejawy lateralizacji często słabną ponieważ chód dziecka angażuje w jednakowym stopniu obie nogi, w tym także obie półkule mózgowe, ale pojawiają się czynności bardziej precyzyjne, np. używanie łyżki, kredki, które dziecko zazwyczaj wykonuje jedną ręką;
- od 2 roku życia, gdy chód jest już zautomatyzowany lateralizacja zaczyna ponownie się rozwijać – pojawia się dominacja nogi przy próbach wchodzenia i schodzenia ze schodów;
- praworęczność zwykle ustala się wcześniej, około 2-3 roku życia, leworęczność w wieku 3-4 lat (Cieszyńska i Korendo, 2007; Gut, 2007; Case-Smith i Clifford O’brien, 2010).
autor: Klaudia Piotrowska-Madej, Agnieszka Żychowicz
źródło: Smart Hand Model … Harmonia, Gdańsk 2018
- Ćwiczenia grafomotoryczne
- Nauka pisania w spektrum autyzmu i zaburzeniach sensorycznych
- Po kropkach – rozwój myślenia w aspekcie motorycznym
- Grafomotoryka – nauka pisania i kreślenia – ASD i pokrewne
- Wycinanie – motoryka mała – uczniowie ze spektrum autyzmu
- Wiosenne zabawy – sensoryczno – motoryczne – ASD – rewalidacja
- Motoryka mała – zajęcia rewalidacyjne dla dzieci ze spektrum autyzmu
- Aktywności rozwijające sprawność motoryki małej i percepcji wzrokowej
- Scenariusz zajęć terapeutycznych z wykorzystaniem programu M. Frostig, D. Horne
- Terapia ręki – program dla dzieci
- Zmysł dotyku – percepcja czuciowa
- Ćwiczenia doskonalące funkcję stabilizacyjną i manipulacyjną rąk
- Przykładowy schemat wprowadzania litery – nauka pisania
- Ćwiczenia rozwijające ruchomość gałek ocznych
- Zajęcia manualne
- Rady dotyczące zmysłu proprioceptywnego – pisanie, sensoryka, autyzm
- Cięcie linii prostych i falistych
- Koordynacja dłoni i palców – motoryka mała
- Wyklejanie kropek z plasteliny – SI, motoryka mała
- Ćwiczenia rozwijające koordynację bilateralną
- Sprawność manualna – ćwiczenia dłoni palców
- Ćwiczenia motoryki małej – kształtowanie i kontrolowanie ruchów
