Autyzm jest zaburzeniem, które nadal otacza wiele tajemnic, mimo wysiłków zmierzających do ich rozwikłania. Zapewne z tego powodu jest bogatym źródłem hipotez, których autorzy starają się wyjaśnić lub przynajmniej opisać, na czym polegają trudności dziecka w spektrum autyzmu. Dzieje się tak częściowo dlatego, że manifestacje zaburzenia są intrygujące dla obserwatora, który próbuje nadać im jakieś znaczenie. Z drugiej strony, wśród osób którym postawiono diagnozę autyzmu, znajdujemy więcej różnic niż podobieństw.
Według Simona Baron-Cohena, Helen Tager-Flusberg oraz Donalda Cohena (1993) gdybyśmy zebrali razem wszystkie te osoby, bylibyśmy zdziwieni różnorodnością prezentowanych przez nie objawów.
Claude Bursztejn (1998) zadał słuszne pytanie, czy gdyby jakoś klinicysta stanął wobec takiego zróżnicowania przypadków i gdyby nie znał opisu Leo Kannera, to wpadłby na pomysł przypisania wszystkim pacjentom jednej etykietki diagnostycznej. Zmieniające się w kolejnych wersjach międzynarodowych podręczników diagnostycznych, takich jak DSM czy ICD, kryteria oceny rozszerzają zakres rozpoznanych przypadków o różnym stopniu zaburzenia i różnym stopniu ogólnej sprawności umysłowej (chodzi tu m.in o kryterium autyzmu atypowego wyróżnione w podręczniku diagnostycznym ICD-10 – atypowego ze względu na czas wystąpienia objawów, tzn. powyżej wieku trzech lat, lub ich niepełność – oraz spory dotyczące różnicowania między Zaburzeniem Aspergera (por. Wciórka, 2008) a tak zwanym wysoko funkcjonującym autyzmem).
Należy sprostować, że DSM V w 2013 roku wprowadziło zastąpienie trzech jednostek chorobowych: zaburzeń autystycznych, zespołu Aspergera i PDD-NOS jedną jednostką – SPEKTRUM ZABURZEŃ AUTYSTYCZNYCH (ASD)
Ale diagnozę i tak utrudnia fakt, że tak naprawdę nie mamy absolutnego kryterium (biologicznego czy innego) ani takiej definicji autyzmu, jaka pozwoliłaby stwierdzić z całą pewnością, że dane dziecko jest lub nie jest autystyczne. Odwoływanie się do etiologii niewiele pomaga w różnicowaniu autyzmu. Lista domniemanych przyczyn jest długa (por. przegląd Rity Jordan, 1999; Pisuła, 2000, 2006). Każda diagnoza zawiera w sobie jakąś część zagrożeń teoretycznych ponieważ dokonuje pewnego wyboru spośród dostępnych faktów i nadaje im znaczenie w zależności od przyjętych założeń. Kryteria diagnostyczne nie opisują zachowania samego w sobie, lecz raczej pewien typ zachowań. Przykładowo, kiedy mowa o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu społecznym, to mogą one przyjmować różne, typologiczne odmienne formy. Może to być ekstremalne wycofanie z kontaktów społecznych, brak akceptacji dla ich inicjowania ze strony jakichkolwiek osób lub też nawiązywanie tego kontaktu w sposób aktywny, lecz dziwny (zgodnie z nazewnictwem Lorny Wing, 1997). Zachowania łączy ze sobą określony sposób myślenia o nich, a więc teoria. Wyjaśnienia autyzmu odwołujące się do wiedzy psychologicznej są z tej perspektywy bardzo użyteczne. Pomagają poszukiwać wspólnego podłoża zróżnicowanych i dziwnych zachowań. Innym powodem poszukiwania psychologicznych wyjaśnień jest fakt, że osoby z autyzmem nie poddają się dotychczas stosowanym w innym zaburzeniach terapiom, stąd dla osób z nimi pracujących ważne jest zrozumienie, o co tak naprawdę chodzi, aby wypracować skuteczne sposoby postępowania terapeutycznego (Rybka, 2009) Więcej informacji w zakładce Autyzm – przetwarzanie informacji
źródło: Anna Rybka: Zrozumieć tajemnicę autyzmu z perspektywy poznawczych koncepcji psychologicznych, J. Kossak, Kompleksowe wspomaganie rozwoju…, Impuls, Kraków 2009
