Napady agresji – plan

Zachowania agresywne dzieci i uczniów to twardy orzech do zgryzienia dla rodziców, nauczycieli czy terapeutów. Nie ma na nie gotowych rozwiązań, każdy przypadek wymaga indywidualnego rozpatrzenia, jednak ogólna zasada każe nam ustalić źródło „złego” zachowania i je usunąć. Ustalenie przyczyny agresji u małego autystycznego dziecka jest trudne zwłaszcza, że przyczyna może tkwić np. w zaburzeniach integracji sensorycznych i nie tylko… Zatem co zrobić z niepoprawnym zachowaniem?

Na wstępie należy wytłumaczyć dziecku, które zachowania są dobre, a które złe.

Ellen Notbohm i Veronika Zysk w swojej książce pt. 1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera twierdzą, że na bicie, gryzienie, drapanie, odpychanie, kopanie itp. reagowanie metodyczne, a nie emocjonalne nie jest proste – warto jednak nauczyć się kilku zasad postępując zgodnie z planem poniżej:

Plan działania w przypadku agresywnych zachowań

Skup się na tym, co się dzieje z dzieckiem, a nie na swojej reakcji. Pamiętaj: zachowanie wynika z jego zaburzeń sensorycznych i/lub społecznych (albo niewidocznych dolegliwości, takich jak refluks, zaparcie lub inne przypadłości). Dziecko nie zachowuje się tak, żeby cię sprowokować, zawstydzić lub uprzykrzyć ci życie. Nie jest z natury niemiłe, okrutne złośliwe czy złe. Może czuje się zrezygnowane, zaniepokojone, przerażone, zmęczone; może nie potrafi wyrazić swoich potrzeb lub poradzić sobie z problemem w inny sposób. Twoja reakcja powinna wynikać ze zrozumienia.
Działaj od razu jeśli widzisz niepokojącą sytuację. Nie czekaj aż dziecko uderzy pięścią trzeci czy czwarty raz, żeby sprawdzić, czy „domyśli” się, że tak nie wolno na podstawie reakcji bitego kolegi. Dziecko z autyzmem/ASD potrzebuje jasnej i wyraźnej informacji od ciebie, iż nie akceptujesz takiego zachowania.
Za każdym razem należy reagować w ten sam sposób: mówić, działać i określać konsekwencje. Zanim dziecko zrozumie zasady, może minąć sporo czasu. W uczeniu go właściwego zachowania najważniejsza jest twoja wytrwałość.
Daj przykład. Gdy oczekujesz zmiany zachowania – sam nie możesz reagować agresją na agresję bez względu na formę słowną czy fizyczną.

Określ naturalne konsekwencje – nie kary. Karanie dziecka ze spektrum za nieposłuszeństwo lub nieadekwatne zachowanie to najgorsza behawioralna strategia. Dziecko musi zrozumieć zależność między swoim zachowaniem a konsekwencjami. Kara to zemsta zadająca cierpienie i poczucie wstydu, konsekwencje to cenne życiowe lekcje jakie znaczenie ma samokontrola w podejmowaniu właściwych decyzji. Np. jeśli dziecko rzuca zabawkami będzie musiało po sobie posprzątać.

Sprawdź skąd dziecko czerpie wzorce swojej agresji. Autystyczne dzieci słyną z konkretnego myślenia, może mieć trudności z odróżnieniem rzeczywistości od bajki, którą aktualnie się fascynuje lub gry w którą gra.

Jeśli zdecydujesz się zabronić oglądania lub grania w określone gry, stopniowo skracaj czas takich aktywności. Wytłumacz dlaczego to robisz. Powiedz, że film, program czy gra przedstawia za dużo agresji, osoby w niej uczestniczące doznają krzywd i cierpienia od innych. Przedstawione historie są zbyt drastyczne i powodują ból fizyczny i psychiczny bohaterów. Są złe i nie będziemy oglądać takich rzeczy. Mogę pokazać ci gry logiczne albo…

Chwal dziecko/ucznia za właściwe postawy społeczne, nawet te najmniejsze. Dziecko ze spektrum nie bije ze złości, tylko nie zdaje sobie sprawy, że robi coś złego. Podobnie nie rozumie wielu innych aspektów życia społecznego, jak np. czekania na swoją kolej (Notbohm, Zysk, 2016). Temple Grandin opisywała jak jej mama zamiast reagować złością na sytuację, w której mała Temple jadła posiłek rękoma – po prostu wytłumaczyła, że przy jedzeniu obowiązują określone zasady (jakie), jeśli ktoś ich nie przestrzega nie jest mile widziany w towarzystwie… Tak samo należy postępować z agresją, tłumaczyć szkodliwość takich reakcji (co się dzieje gdy… Powiedzieć jak należy się zachować w przypadku przepychanek lub przedstawić takie sytuacje na obrazkach – to dobry temat/pomysł kolejnej pracy z autystycznym dzieckiem – Co wolno, a czego nie wolno robić koledze/koleżance… Jak myślisz co jest krzywdzące a co nie? Dlaczego, nie wolno zadawać bólu? Co boli, a co nie? Jak należy reagować gdy ktoś łamie zasady…itp.
Stwórz listy kontrolne. Listy Kontrolne to instrukcje pomagające ogarnąć dany problem z dzieckiem lub problematyczną sytuacją na zajęciach np.:

Rozpoznaj problem: Dziecko bije kolegę.
Zastanów się, dlaczego? Kolega zabrał mu autko.
Zastanów się, co należy zrobić. Wysłuchać obu stron… Znaleźć rozwiązanie.

Rozwiązanie:

Niech każdy z chłopców powie/napisze/przedstawi na obrazkach jak powinna wyglądać taka sytuacja w przyszłości. Co wolno, a czego nie wolno robić.
Ustalić jak powinna wyglądać taka sytuacja bez przemocy – plan/sekwencja zdarzeń.
Ustalić właściwą reakcję w przyszłości.
Plan/sekwencję przedstawić na schemacie – przypominać przed zajęciami.
Wymagać właściwych reakcji gdy…

Nie rób uczniowi wykładów gdy doszło już do eskalacji złego zachowania w przypadku, kiedy nie zna jeszcze „zasad właściwego postępowania”.

Warto poszerzyć zajęcia o zagadnienia związane z prawem karnym oraz opowiadać o konsekwencjach urazów organizmu człowieka w wyniku celowych uszkodzeń ciała. Robiłam tak z moimi chłopcami kiedy za bardzo dokazywali – działało. Dzieciom z ASD wszystko trzeba logicznie wytłumaczyć (stosownie do wieku), wtedy dopiero możemy oczekiwać zmiany… Gdy powiesz, że źle robi – powiedz od razu w jaki sposób ma postąpić dobrze. Zrób schemat/plan/sekwencję zdarzeń.

#agresja#plan

źródło: E. Notbohm, V. Zysk: „1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera”, WUJ, Kraków 2016